Blog

Άγιος Νικόλαος ο Τρανός. Το Παρεκκλήσιο της Μονής Αγίας Θεοδώρας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης που πανηγυρίζει σήμερα

Στην ανατολική πλευρά της πλατείας Δικαστηρίων και πάνω στη σημερινή οδό Μητροπολίτου Γενναδίου ορθωνόταν, ως την καταστροφή της από την πυρκαγιά του 1917, η εκκλησία του αγίου Νικολάου του Τρανού. Το ταπεινό εκκλησάκι που την αντικατέστησε σε τίποτα δε θυμίζει την αίγλη και τη μεγαλοπρέπειά της. Ο άγιος Νικόλαος ο Τρανός αποτελούσε το κέντρο της ομώνυμης συνοικίας, που βρισκόταν ολόκληρη πάνω από την Εγνατία φτάνοντας δυτικά ως την παλιά οδό Αριστοτέλους, και περιελάμβανε κατοικίες πλουσίων Ελλήνων. Ήταν ακόμα γνωστός και με το όνομα Μεγάλος ή Αρχοντικός, επωνυμία ενδεικτική της θέσης του μέσα στην ορθόδοξη κοινωνία της πόλης, που τον διαφοροποιούσε από τον άγιο Νικόλαο Ορφανό ή Μικρό.

Οι ανασκαφές που διεξήχθησαν γύρω από το σημερινό ναΐσκο στο χρονικό διάστημα 1973-77 μας έδωσαν μερικές πληροφορίες για την ιστορία του αγίου Νικολάου. Σύμφωνα με τα πορίσματά τους, κατά τη ρωμαϊκή εποχή υπήρχαν στο χώρο αυτό κατασκευές, που πιθανότατα σχετίζονταν με την Αγορά. Πάνω από αυτές αργότερα ίσως χτίστηκε παλαιοχριστιανική βασιλική, που όμως σ’ εμάς παραμ30

Στην ίδια θέση υπήρχε, σύμφωνα με την παράδοση, βυζαντινός ναός, αν και κατά τις ανασκαφές δεν βρέθηκαν αποδεικτικά ευρήματα. Ένας ναός με το όνομα άγιος Νικόλαος Παλαιοφάβας αναφέρεται σε έγγραφο του 1110 και πρέπει μάλλον να συνδέεται με τον Τρανό. Για πρώτη φορά το όνομα άγιος Νικόλαος Μεγάλος ανευρίσκεται σε κείμενα του 1406. Από τουρκικό φιρμάνι του 1722 πληροφορούμαστε ότι ο άγιος Νικόλαος ο Τρανός είχε υποστεί την εποχή αυτή σημαντικές ζημιές. Τότε οι κάτοικοι της συνοικίας, αφού κατόρθωσαν να πάρουν από τις τουρκικές αρχές άδεια για επισκευή, τον κατεδάφισαν κρυφά και τον ανοικοδόμησαν, επεκτείνοντάς τον. Η καινούρια εκκλησία ήταν μια ευρύχωρη τρίκλιτη βασιλική με ξύλινους, μάλλον, κίονες και πιθανότατα με μία στοά στη νότια πλευρά της.

Στα 1833-34 οι ενορίτες ξαναπήραν άδεια για να επιδιορθώσουν την εκκλησία. Φαίνεται ότι τότε την κατεδάφισαν και πάλι ολόκληρη ή ότι αυτή καταστράφηκε από άλλη, άγνωστη σε εμάς, αιτία. Πάντως ο καινούριος ναός οικοδομήθηκε σε νέα θεμέλια γύρω στα 1864.

Μετά την πυρκαγιά του 1890, που αποτέφρωσε τον παραθαλάσσιο ναό του αγίου Δημητρίου, η έδρα της Μητρόπολης και το σκήνωμα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά μεταφέρθηκαν στον άγιο Νικόλαο. Σ’ αυτόν τελέστηκε η δοξολογία για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 27 Οκτωβρίου 1912.

 

Ο άγιος Νικόλαος κάηκε στις 6 Αυγούστου 1917, όχι όμως ολοκληρωτικά, όπως μαρτυρούν φωτογραφίες μετά την πυρκαγιά.

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή στα ερείπια του ναού εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Στα 1928 όλα κατεδαφίστηκαν για να κτιστεί ανατολικότερα ο σημερινός ναΐσκος.

• Υπεύθυνος: Αρχιμανδρίτης Νικόλαος-Αρσένιος Μπαξεβάνης
• Τηλέφωνο: 2310 280687
• Διεύθυνση: Μητροπολίτου Γενναδίου 20, Τ.Κ.: 546 23 Θεσσαλονίκη