Blog

Νείλος Καβάσιλας, Ένας διαπρεπής θεολόγος ο οποίος αναδείχθηκε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης από λαϊκός

Εισαγωγή

Πρόκειται για τον θείο του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα του οποίου υπήρξε καθηγητής. Και οι δύο γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Θεσσαλονίκη, αλλά έζησαν αρκετά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί προσέφεραν τόσο στην Εκκλησία όσο και στην αυτοκρατορική αυλή τη σύνεση, τη σοφία, την πνευματικότητά τους και τη θεολογική τους κατάρτιση, αλλά και τη διάκριση τους για κρίσιμα θέματα, όπως για παράδειγμα στο θέμα του Ησυχασμού. Ένα ζήτημα το οποίο εξελίχθηκε σε έριδα και ταλάνισε για αρκετά χρόνια την αυτοκρατορία. Το 1353 ο Νείλος Καβάσιλας, όντας ακόμη λαϊκός ήταν ένα από τα τρία πρόσωπα τα οποία πρόταθηκαν για την πλήρωση του αρχιεπισκοπικού θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως. Τελικά εξελέγη αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, διαδεχόμενος τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.

Στ.Κ.

Ακολουθούν αποσπάσματα από το κείμενο του Π. Κίσλα από το «Αγιολόγιον της Θεσσαλονίκης» 

Ο Νείλος Καβάσιλας ήταν μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της εποχής του, αλλά και από τις πιο αφανείς και κρυμμένες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε περιόδους ταραχών και αντιπαραθέσεων έχαιρε γενικής εκτιμήσεως και αναγνωρίσεως όχι μόνο για την κατά κόσμο σοφία του αλλά και για το εκκλησιαστικό του ήθος και τη θεολογική του κατάρτιση. 

Ορισμένες μικρές λεπτομέρειες που συναντούμε διάσπαρτες, αν ανασυντεθούν θα μπορέσουν ίσως να μας δώσουν μία μικρή εικόνα περί της προσωπικότητας και αγιότητας του ιερού πατρός. 

Το καλοκαίρι του 1342, όταν η ησυχαστική διαμάχη είχε ήδη ενταθεί, ο Νείλος (τότε ακόμη Νικόλαος) έγινε αποδέκτης δύο επιστολών, προερχομένων από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις. Είναι γνωστό το σύγγραμμα του Δαβίδ Διουπάτου «Περί των του Βαρλαάμ και Ακινδύνου βλασφημιών αποσταλείς προς τον Καβάσιλαν κύριν Νικόλαον», καθώς και η ανάλογη επιστολή του Ακινδύνου. Στα κείμενα αυτά ο Καβάσιλας παρουσιάζεται ως ένας ανθρωπος με ευρεία φήμη, κύρος και επιρροή εντός των εκκλησιαστικών κύκλων, αναγνωρίζεται η μεγάλη μόρφωση και ιδιοφυία του, γι’ αυτό και καλείται να λάβει θέση προς υπεράσπιση της αλήθειας.

Ο Νείλος Καβάσιλας στην ησυχαστική έριδα δεν έμεινε αμέτοχος. Πήρε ενεργά το μέρος του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και συνεργάσθηκε με τον άγιο Φιλόθεο Κόκκινο για τη σύνταξη του Τόμου του 1351. Συγκεκριμένα, από αυτόγραφες σημειώσεις του Νείλου φαίνεται ότι συμμετείχε στη σύνταξη ενός ανθολογίου περί θείας ουσίας και ενεργείας. 

Εξάλλου το έργο του «Λόγος σύντομος προς την κακώς εκλαμβανομένην φωνήν παρά των αιρετικών ακινδυνιανών του θείου Γρηγορίου λέγοντος του Νύσσης: “άκτιστον δε πλην της θείας φύσεως ουδέν” και ότι ουχ η του Θεού φύσις άκτιστος μόνη, αλλά συν αυτή και τα φυσικά αυτού ιδιώματα», εντάσσεται στο ίδιο πλαίσιο των εργασιών της συνόδου του 1351.

Μετά τη σύνοδο του 1351 και το θρίαμβο της θεολογίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο Νικηφόρος Γρηγοράς βρέθηκε έγκλειστος στη μονή της Χώρας. Τότε αρκετοί ήταν αυτοί οι οποίοι προσπάθησαν να τον μεταπείσουν να δεχθεί τις αποφάσεις της συνόδου. 

Το Πατριαρχείο αναζήτησε ένα καταρτισμένο θεολόγο με κύρος και ευρύτερη αποδοχή, ο οποίος θα μπορούσε να βγάλει το Γρηγορά από τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει. Τότε λοιπόν ο αυτοκράτορας Ιωάννης Καντακουζηνός και ο πατριάρχης Κάλλιστος επέλεξαν και έστειλαν το Νείλο Καβάσιλα. 

Από τα περιγραφόμενα στην Ιστορία του Γρηγορά φαίνεται ότι ο συνομιλητής ήταν φίλος του από παλιά και είχε ιδιαίτερα μεγάλο κύρος και επιρροή· μάλιστα ο Γρηγοράς έδωσε τόσο μεγάλη σημασία στη μεταξύ τους συνομιλία, ώστε της αφιέρωσε δύο βιβλία της Ιστορίας του. Ο Γρηγοράς θρηνεί γιατί και ο φίλος του «παρασύρθηκε» από τη διδασκαλία του Παλαμά. 

Συγκεκριμένα, αναφερόμενος σε αυτούς που προσχώρησαν στη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου Παλαμά αναφέρει για τον άγιο Νείλο τα εξής: «Τούτων εις μοι και ο καλός εγεγόνει Καβάσιλας, των φίλων ο βέλτιστος, πράγμα πριν γενέσθαι μηδ’ εις ενθύμησιν ήκον· ο και σφόδρα τοι κομιδή τεθαύμακα και θαυμάζων ου παύομαι, προς τε το βαθύ γήρας αποβλέπων τ’ ανδρός και την διά βίου βαθείαν εγκράτειαν και ακτημοσύνην». 

Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι ο Γρηγοράς δεν αναφέρει το μικρό όνομα του Καβάσιλα· ήταν φαίνεται αρκετά γνωστός για το θεολογικό του κύρος ώστε να μην χρειαστεί να το αναφέρει. Ο Νείλος λοιπόν εργάσθηκε δραστήρια, αν και αφανώς, για την εδραίωση των αποφάσεων της συνόδου του 1351 [η οποία αποφάσισε υπέρ του Ησυχασμού].

[…] 

Η φήμη του Νείλου ήταν τόσο μεγάλη ώστε το 1353, μετά την παραίτηση του πατριάρχη Καλλίστου Α’, προτάθηκε στο τριπρόσωπο για την πλήρωση της έδρας του πατριάρχη μαζί με τον Φιλόθεο Κόκκινο, μητροπολίτη Ήρακλείας, και τον Μακάριο Χρυσοκέφαλο, μητροπολίτη Φιλαδελφείας· και οι τρεις προτεινόμενοι ήταν από τις μεγαλύτερες εκκλησιαστικές φυσιογνωμίες της εποχής τους. Μάλιστα το γεγονός ότι ήταν «έτι ιδιώτης», δηλαδή λαϊκός, όταν ακόμη ονομαζόταν Νικόλαος, μαρτυρεί το μεγάλο κύρος και τη γενική εκτίμηση που έχαιρε.

[…]

Για την προσωπικότητα του Νείλου Καβάσιλα μαρτυρεί και ο άλλος του μαθητής και αργότερα αντίπαλός του Δημήτριος Κυδώνης: «ήταν ένας άνδρας αληθινά πολύ διαφορετικός από εμάς τους υπολοίπους· στη σοφία δεν υπήρχε δεύτερος και το ήθος του ήταν αντάξιο με τη φιλοσοφία και έχαιρε, όπως ήταν φυσικό, γενικής εκτιμήσεως και αναγνωρίσεως. Ήταν άνθρωπος αγάπης και η διδασκαλία του συνδυαζόταν με τη φιλία και το σεβασμό. Αγαπούσε την ησυχία και με σύνεση απέφευγε όσο μπορούσε τις έριδες και την ταραχή, συμβουλεύοντας: “οράς δε και αυτός ως ουκ ασφαλές είη προς βασιλέας και πατριάρχας και δήμον ερίζειν”» (Δ. Κυδώνη, Απολογία, εκδ. Mercati, Notizie, oo. 390-392). Και αλλού ο ίδιος τον χαρακτηρίζει: «φίλον τε εμόν… και διδάσκαλον» (Vat. gr. 614, φ. 110).

Εισαγωγή, επιμέλεια: Στ.Κ.