Blog

Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Παντελεήμων Παπαγεωργίου, Ανδραγαθήματα κατά τη διάρκεια της κατοχής τα οποία έσωσαν πλήθος ανθρώπων κατά την αρχιερατεία του στην Έδεσσα

Κείμενο Λάμπης Γερεμτζές, δημοσιογράφος.

[…]

Τα δύο τελευταία χρόνια της κατοχής 1943-44 τον κούρασαν, τον τσάκισαν ψυχικά, κυριολεκτικά τον γέρασαν. Τα κατάμαυρα μαλλιά και τα γένια του άσπρισαν. Προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα που γεννιούνται καθημερινά και τους κινδύνους με παροιμιώδη λεβεντιά. 

Κάθε φορά που οι Εδεσσαίοι ένιωθαν τον κίνδυνο να πλησιάζει, σ’ αυτόν έτρεχαν να τους σώσει. Σ’ αυτόν είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους, όταν συλλαμβάνονταν από τους Γερμανούς ή τους Βούλγαρους κατακτητές. Θέλω να πιστεύω ότι ήταν ο άνθρωπος που προσέφερε τα περισσότερα εξ όλων στο λαό της Έδεσσας και στην αντίσταση στα μαύρα χρόνια της κατοχής. 

Θα αναφέρω μερικά περιστατικά από τα εμφανή και μόνο. Αυτά που καταμαρτυρούν οι επιζώντες Εδεσσαίοι.

Όταν στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση, ένας Εδεσσαίος αντάρτης σκότωσε τον αυστριακής καταγωγής λοχαγό που έμενε στο σπίτι του φαρμακοποιού Γιάννη Ιορδανίδη, τη στιγμή που βγήκε στο μπαλκόνι, οι Γερμανοί περικύκλωσαν το εργοστάσιο του Τσίτση με 400 εργάτες, έτοιμοι να τους κάψουν ζωντανούς. 

Έντρομος ο τότε διευθυντής Νίκος Πεχλιβάνου μαζί με τον Γρηγόρη Γιαννιώτη ειδοποίησαν τον Παντελεήμονα λέγοντας: «Δέσποτα, σώσε μας. Από στιγμή σε στιγμή καιγόμαστε». 

Πήρε αμέσως τη ράβδο του κι έτρεξε όσο πιο γρήγορα μπορούσε στην Κομαντατούρ. 

Ύστερα από επίμονες και μακρές προσπάθειες κατόρθωσε να τους πείσει ότι δεν έφταιγαν αυτοί, μέχρι που δέχτηκαν να τους ελευθερώσουν, περιοριζόμενοι τελικά στο να κάψουν το εργοστάσιο. 

Φεύγοντας σταμάτησε λίγο και τους είπε: «Κι αυτό δεν είναι φρόνιμο, γιατί το εργοστάσιο δουλεύει για τον γερμανικό στρατό». 

Έτσι αφού το ξανασκέφτηκαν, γλύτωσε κι αυτό από την καταστροφή.

Την ίδια, όμως, στιγμή αρχίζει η πυρπόληση της συνοικίας Βαρόσι, γιατί από κει εμφανίστηκαν οι τρεις αντάρτες. Έριχναν μια άσπρη σκόνη και με έναν πυροβολισμό άρπαζε

φωτιά που σε λίγο απλώθηκε από τη μία μέχρι την άλλη άκρη του οικισμού. 

Καταβρόχθιζε σπίτια, μαγαζιά, εκκλησίες και νοικοκυριά. Εκεί μέσα σκότωσαν τους Εδεσσαίους Γιαμούκογλου, Γαληνίκη, Ιωσηφίδη, την 8χρονη Μαρία Τσορμπατζή και τους αδερφούς Τρύφωνα και Γιώργο Σημάδη. 

Χαρακτηριστική είναι η σκηνή της χαροκαμένης μάνας Σημάδη, όταν προσπαθούσε μόνη της μέσα σε δύο σεντόνια να σύρει έξω τα πτώματα των δύο παλικαριών της, τραβώντας πότε το ένα και πότε το άλλο για να μην τα κάψει η φωτιά, χωρίς, τελικά, αποτέλεσμα. 

Ένας ανώτατος αξιωματικός, ο Ρίττερ Φον Εμπερλάιν, καβάλα στο αλαφιασμένο του άλογο γεμάτος μίσος και εκδίκηση, τρέχει πάνω κάτω και δίνει οδηγίες στους ανελέητους πυρπολητές. 

Η φωτιά είχε φάει το μεγαλύτερο μέρος του Βαροσίου, τον Άγιο Γιάννη, την υπέροχη εκκλησία της Αγίας Ελεούσας με τις ανεκτίμητες εικόνες, τον Άγιο Νικόλαο, τη μεγάλη μας εκκλησία των Αγίων Αναργύρων και το καμπαναριό της παλιάς Μητρόπολης, την οποία ήδη είχαν αρχίσει να γλείφουν οι πύρινες φλόγες. 

Τότε, μέσα σ’ αυτή τη λαίλαπα της μαύρης νύχτας, ένας ασπρομάλλης παπάς κρατώντας στα χέρια του μια εικόνα που περιέσωσε από τα αποκαΐδια των Αγίων Αναργύρων, στήνει το κορμί του μπροστά στο αφηνιασμένο άλογο του Φον Εμπερλάιν, υψώνει τα χέρια του και φωνάζει: «Ε, σταματήστε επιτέλους, θα κάψετε όλη την πόλη! Αυτός είναι ο ευρωπαϊκός σας πολιτισμός; Έτσι τιμάτε, κύριε συνταγματάρχα, τη φήμη των προγόνων σας; Αυτή είναι η νέα τάξη πραγμάτων»; 

Λένε ότι ο Παντελεήμων άρπαξε το άλογο από το χαλινό. 

Ο γερμανός αξιωματικός συνήρθε από την έπαρση της τρέλας του κι έδωσε εντολή να σταματήσουν μπροστά στην παλιά μητρόπολη. Μα το κακό δε σταμάτησε εδώ. 

Δεν πρόλαβε ο Δέσποτας να αναπαυτεί λίγες ώρες, όταν τον ειδοποίησαν ότι συνέλαβαν 150 κατοίκους του Βαροσίου, τους συγκέντρωσαν στην αλάνα που λεγόταν Τσιφλίκι, με πρόθεση να τους εκτελέσουν. Άλλος αγώνας αρχίζει για τον Μακαριστό, άλλες απεγνωσμένες προσπάθειες και παρακαλετά μέχρι να τους σώσει κι αυτούς.

Όταν δυνάμεις της αντίστασης ανατίναξαν αμαξοστοιχία γεμάτη Γερμανούς και για αντίποινα οι Γερμανοί συνέλαβαν πολλούς Εδεσσαίους, ο Παντελεήμονας επικεφαλής του κλήρου παρουσιάστηκε και ζήτησε από τον Γερμανό φρούραρχο να εκτελέσουν αυτόν και να τους αφήσουν ελεύθερους. 

Μια άλλη φορά όταν ιερουργούσε στον ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μπήκαν μέσα Εδεσσαίοι κυνηγημένοι από τους Γερμανούς και αψηφώντας τον κίνδυνο τους φυγάδευσε από μια μικρή πορτούλα που οδηγούσε στον Λόγγο. 

Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς; Μήπως τους 37 που γλύτωσε τελευταία στιγμή από βέβαιο θάνατο ή την ομάδα του στρατοπέδου Παύλου Μελά ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Τρύφωνας Σιβένας, ο δικηγόρος Γιάννης Δεληβοριάς, ο Λάζαρος Γιαννούσης, ο Κώστας Βυζοβίτης, ο Νίκος Μαρινίδης, ο Γ. Γεωργίου, ο Άλκης Κυρτσόγλου, ο Ευστράτιος Λυμπάρης, ο Ιορδάνης Κερέμογλου και τόσοι άλλοι που οφείλουν την απελευθέρωσή τους στις προσπάθειες αυτού του ανθρώπου; 

Κάποτε συνέλαβαν οι Γερμανοί κατοίκους της Κρύας Βρύσης που μετέφεραν με τα κάρα τους τη νύχτα τρόφιμα τα οποία  για τους αντάρτες. Έτρεξε αμέσως στους Γερμανούς και τους έπεισε ότι ήταν δικά του και τα έφερναν για τα συσσίτια της Μητρόπολης, σώζοντάς τους κι αυτούς από του Χάρου τα δόντια. 

Ποιος παλιός Εδεσσαίος δε θυμάται όταν μας συγκέντρωσαν όλους τους άνδρες από 16 ετών και πάνω στην αυλή του γυμνασίου και μας ελευθέρωσαν κατόπιν επεμβάσεως και εγγυήσεώς του, Αλλ’ ουκ έστιν αριθμός των γενναίων πράξεων και της προσφοράς του στον λαό της πόλης μας και ολόκληρου του Νομού μας, καθώς έθετε πάντοτε τη ζωή του σε απόλυτο κίνδυνο. 

Όπως αναφέρει σε μια επιστολή του ο αείμνηστος δικηγόρος Γεώργιος Γκιάκας, δύο φορές διατάχθηκε η σύλληψή του [του μακαριστού μητροπολίτη Παντελεήμονος], μια από τον Πούλιο, διοικητή των ταγμάτων ασφαλείας Θεσσαλονίκης και μία από τον Διοικητή της Γκεστάπο Έδεσσας, τον γνωστό Κάλκο.

Η Έδεσσα τιμώντας τον, έδωσε το όνομά του στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί προς το Μητροπολιτικό Ναό και με τη φροντίδα του Μακαριστού Μητροπολίτη Χρυσοστόμου ανεγέρθηκε η προτομή του στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού της Αγίας Σκέπης.

Από το βιβλίο «Μνήμη Μητροπολίτου Παντελεήμονος Παπαγεωργίου, Αναμνήσεις από τη ζωή, το έργο και τη μαρτυρία του». Πρακτικά επιστημονικής διημερίδας. Επιμέλεια Πέτρος Βασιλειάδης. Εκδόσεις CEMES.

Επιμέλεια: Στ.Κ.