Blog

Όσιος Δαμασκηνός ο Στουδίτης επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης, Ο εκ Θεσσαλονίκης θησαυρός της Εκκλησίας

Τιμάται στις 27 Νοεμβρίου

 Επαναδημοσίευση του κειμένου με τίτλο «Δαμασκηνός ο Στουδίτης, Επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης, ένας άγιος της Επαρχίας μας» που επιμελήθηκε ο Τρύφων Τσομπάνης.

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη γύρω στα 1520 μ.Χ. Στην πατρίδα του έλαβε άριστη μόρφωση και κυρίως σπούδασε την αρχαία ελληνική γλώσσα στην Ελληνική Σχολή που υπήρχε στην πόλη. 

Ύστερα μετέβηκε, πριν από το έτος 1546, στην Κωνσταντινούπολη και παρακολούθησε στην Πατριαρχική Ακαδημία τα μαθήματα του Σχολάρχη, σοφού διδασκάλου Θεοφάνους Ελεαβούλκου, του Νοταρά, μέχρι το έτος περίπου 1546 μ.Χ. 

Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ο θαυμαστότερος μαθητής του Ελεαβούλκου, σύμφωνα με τον Δωρόθεο Μονεμβασίας.

Μετά το τέλος των σπουδών του εκάρη μοναχός λαμβάνοντας το όνομα Δαμασκηνός, και την επωνυμία Στουδίτης, από τη μονή Στουδίου της Κωνσταντινουπόλεως· 

Ύστερα έλαβε και τη χειροθεσία του υποδιακόνου, και ως μοναχός και υποδιάκονος κήρυττε με ζήλο το λόγο του Θεού στην Κωνσταντινούπολη. 

Πολλές από τις ομιλίες εκείνης της περιόδου, πριν γίνει μοναχός, αλλά και μετά, ύστερα από παράκληση των πιστών, τις συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο και το εξέδωσε αργότερα στη Βενετία με τον τίτλο: «Βιβλίον ονομαζόμενον Θησαυρός, όπερ συνεγράψατο ο εν Μοναχοίς Δαμασκηνός ο υποδιάκονος και Στουδίτης ο Θεσσαλονικεύς». 

Ο Δαμασκηνός κατείχε άριστα την αρχαία ελληνική γλώσσα, και δίδασκε, παράλληλα με το θείο λόγο, και τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Μαθητής του ήταν και ο μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β’ ο Τρανός (1572-1579 α’ πατριαρχία).

Μεταξύ των ετών 1550 μ.Χ. και 1558 μ.Χ ο Δαμασκηνός δραστηριοποιείται στην περιοχή των Τρικάλων, πολύ πιθανό ως διδάσκαλος της σχολής που υπήρχε εκεί. 

Πριν από το έτος 1558 μ.Χ έλαβε την ιερωσύνη.

Το 1560 μ.Χ στο ναό των Αρχαγγέλων (Ροτόντα) της Θεσσαλονίκης χειροτονήθηκε επίσκοπος Λητής και Ρεντίνης (είναι η σημερινή Μητρόπολη Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης), από τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Θεωνά.

Οι αρετές του ήταν πολλές. Η μετριοφροσύνη και η ολιγάρκεια τον χαρακτήριζαν ιδιαίτερα. Συνάμα η μεγάλη του μόρφωση και τα πνευματικά του χαρίσματα προκαλούσαν σε όλους το θαυμασμό. 

Μάλιστα ένας ετερόδοξος, ο Γερμανός θεολόγος Στέφαν Γκέρλαχ (1566-1612 μ.Χ.) αναφέρει ότι ο Δαμασκηνός ήταν ένας από τους πιο μορφωμένους κληρικούς της εποχής του και ο πιο επαινετός «λόγω της μετριοφροσύνης, ολιγαρκείας και των άλλων αρετών του».

Η μεγάλη του μόρφωση και προπαντός τα ψυχικά του χαρίσματα τον κατέστησαν πολύ αγαπητό στους Πατριάρχες της Πόλης, και άξιο της εμπιστοσύνης τους. Γι’ αυτό ανέθεταν αποστολές σε αυτόν τον επίσκοπο της μικρής επισκοπής Λητής και Ρεντίνης για θέματα της εκκλησίας, και όχι σε άλλους Ιεράρχες μεγάλων Μητροπόλεων. 

Ο Πατριάρχης Μητροφάνης ο Γ’ (1565-1572), άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση, τον εκτιμούσε πολύ· τον έστειλε ως πατριαρχικό έξαρχο στο Άγιο Όρος (1567 μ.Χ), και στην ορθόδοξη εκκλησία της Μικράς Ρωσίας. 

Η Μικρά Ρωσία, με πρωτεύουσα το Κίεβο, εκκλησιαστικά υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Επί επτά χρόνια ο Δαμασκηνός αγωνίστηκε, για να στηρίξει τον ορθόδοξο λαό της περιοχής, ενάντια στην προπαγάνδα των μισσιοναρίων του παπισμού.

Μεγαλύτερη εκτίμηση στο πρόσωπο του Δαμασκηνού έτρεφε ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β’ ο Τρανός, και επειδή ο Δαμασκηνός ήταν δάσκαλός του. Ακόμη ο Πατριάρχης διόρισε τον Δαμασκηνό, αν και ήταν μόνο επίσκοπος και όχι Μητροπολίτης, τοποτηρητή της αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, κατά τη διάρκεια της απουσίας του σε περιοδεία στις μητροπόλεις της Πελοποννήσου, από την 19η Οκτωβρίου του 1573 μέχρι τον Ιούλιο του 1574. 

Όταν επέστρεψε από την περιοδεία του ο Πατριάρχης Ιερεμίας, προήγαγε, με συνοδική απόφαση, το Δαμασκηνό σε Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτας.

Έτσι ο ορθόδοξος λαός της Τουρκοκρατούμενης Άρτας, που τότε ήταν η έδρα της Μητρόπολης Ναυπάκτου και Άρτας, υποδέχτηκε τον νέο της Μητροπολίτη, έναν από τους πιο μορφωμένους, ενάρετους και δυναμικούς Μητροπολίτες. 

Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ήδη είχε γράψει πολλούς λόγους, τους περισσότερους σε απλή γλώσσα, ώστε να είναι κατανοητοί από τον απλό λαό. 

Έγραψε όμως και στην αρχαία διάλεκτο και μάλιστα την Ομηρική, διότι άριστα την κατείχε. Τέτοιο έργο είναι ποίημα που αναφέρεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου με τίτλο:

«Στίχοι ηρωελεγειακοί Δαμασκηνού του Υποδιακόνου και Στουδίτου « εις την Κοίμησιν της Υπερευλογημένης Θεοτόκου και Παρθένου Μαρίας».

Ο Δαμασκηνός υπήρξε και υμνογράφος. Κατά το έτος 1558, όταν ήδη ήταν ιερομόναχος, συνέταξε ακολουθία στον Άγιο Νεομάρτυρα Νικόλαο (γιορτάζει στις 14 Φεβρουαρίου) από το χωριό Ιχθύς (Ψάρι) της Κορινθίας, που μαρτύρησε το έτος 1554 στην Κωνσταντινούπολη.

Εκτός από τα παραπάνω έργα σώζονται και τα ακόλουθα:

«Φυσιολογία»: 

«Μερική διάγνωσις εκ των παλαιών φιλοσόφων περί φύσεως, και ιδιωμάτων τινών ζώων» 

«Δαμασκηνού επισκόπου Ρονδίνης (Ρενδίνης) διάλογος μετά του Ηγουμένου της Αγίας Αναστασίας, ήτοι ταλανισμός κατά των νυν της Ελλάδος Επισκόπων».

«Λόγος πεζή φράσει εις τον Δεκάλογον του Μωϋσέως».

«Προγνωστικά σημεία περί βροχής, ανέμου, εκ των αστέρων, και εκ της σελήνης εκ διαφόρων ποιητών και διδασκάλων, (Σώζεται στον κώδικα 1325 της Μ. Λαύρας και ίσως είναι το τελευταίο έργο του Δαμασκηνού).

«Κατάλογος χρονολογικός των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως μέχρι Ιερεμίου».

Επιστολές. Έγραψε επιστολές προς φίλους του και συμμαθητές του, που μαρτυρούν για τη μεγάλη του μόρφωση και την ευγνωμοσύνη που έτρεφε στους διδασκάλους του.

Το πιο σημαντικό του έργο που το εξέδωσε ο ίδιος, όπως προαναφέρθηκε, ήταν ο «Θησαυρός». Υπήρξε το πιο διαδεδομένο βιβλίο του, και στα χρόνια της τουρκοκρατίας ενίσχυε τους Έλληνες στις θλίψεις και στα μαρτύρια.

Η προσφορά του επεκτάθηκε, όταν μεταφράστηκε και στα τουρκικά (1731 μ.Χ) για τους τουρκόφωνους Έλληνες, στα σερβικά (1580 μ.Χ.), στα ρωσικά (1656, 1715 μ.Χ.), και στα βουλγάρικα. 

Οι βουλγαρικές μεταφράσεις, τα λεγόμενα Δαμασκηνάρια, συνέβαλαν πολύ στην ενίσχυση του ορθόδοξου βουλγαρικού λαού να μείνει σταθερός στην πίστη του στα χρόνια της τουρκοκρατίας και να αποφύγει τον εκτουρκισμό. Από τότε «ο Θησαυρός» εκδόθηκε περίπου 48 φορές.

Ο Δαμασκηνός Στουδίτης ο Γ’ υπηρέτησε τη Μητρόπολη Ναυπάκτου και Άρτης μόνο δύο χρόνια, 1574-1576 μ.Χ. Το 1577 άφησε το μάταιο αυτόν κόσμο και τάφηκε μάλλον στην Άρτα, που ήταν τότε η έδρα της μητροπόλεως. 

Ο θάνατός του ελύπησε πολλούς ορθοδόξους, που ένιωσαν πως έμειναν ορφανοί από τον πατέρα τους στα δύσκολα της τουρκοκρατίας χρόνια. Ο ιεροδιάκονος Συμεών, μάλλον ο Καβάσιλας, (ήταν λόγιος του 16ου αιώνα), έγραψε το παρακάτω επίγραμμα, όπου ονομάζει τον Δαμασκηνό σοφία των Ελλήνων και το θάνατό του κακή στιγμή.

«Τον πάρος είκελον Αθανάτοις γράψαντα ταδ’ άνδρα,

Φεύ κόνις Αιτωλών κρύψεν άδηλον άλις,

Ελλήνων μεν την σοφίαν βαρύς ώλεσεν αιών,

Ος δε φιλέλληνας πάντας απωρφάνισεν.

Δηλαδή: «Τον όμοιο με τους Αθάνατους άνδρα που έγραψε αυτά (τα έργα),

Αλίμονο, το χώμα των Αιτωλών έκρυψε αρκετά, ώστε να μη φαίνεται,

κακή στιγμή έφερε φθορά στη σοφία των Ελλήνων,

Αυτός δε άφησε ορφανούς όλους τους φιλέλληνες.

Για τη μεγάλη του προσφορά και την αγία ζωή του, το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2013, με τις ενέργειες του Μητροπολίτη Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης Ιωάννη, τον κατέταξε στο αγιολόγιο, ως Πατέρα της Εκκλησίας, και όρισε να εορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Νοεμβρίου.