Blog

Νίκος Ματσούκας, Τα μυστήρια δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι εκφάνσεις και οι ορατές λειτουργίες του συγκεκριμένου σώματος του Χριστού!

 Νίκου Α. Ματσούκα

Η διδασκαλία του Νικολάου Καβάσιλα για τα μυστήρια της Εκκλησίας

Συνέχεια από εδώ: https://agiatheodora.gr/nikos-matsoukas-o-nikolaos-kavasilas-mestos-kai-romaleos-theologos-tou-14ou-aiona-apantaei-afthormita-kai-amesa-stin-taragmeni-epochi-tou/

Β’

Ο Νικόλαος Καβάσιλας με την ειρηνική του θεολογία, κάνοντας, όπως είπαμε, πολεμική, δίχως πόλεμο, είναι κατά σαφή τρόπο αντισχολαστικός. Γνώριζε εξάπαντος τα σχολαστικά ρεύματα της εποχής, τα οποία άλλωστε είχαν εισβάλει από καιρό στο Βυζάντιο και εν τω μεταξύ είχαν στρατολογήσει αρκετούς λόγιους οπαδούς.

Μπορούμε επίσης να υποθέσουμε βάσιμα ότι θα του ήταν γνωστή και η σχολαστική άποψη για τον κλειστό αριθμό των μυστηρίων σε επτά, μια και ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος, στην ομολογία πίστεως που είχε υποβάλει στην ενωτική σύνοδο της Λυών το 1274, μνημόνευε και τον κλειστό τούτο αριθμό των μυστηρίων.

Εκτός από τη σχολαστική τούτη άποψη όλοι ξέρουμε ότι η σχολαστική Δογματική σχεδόν απομονώνει τα μυστήρια, ως επτά ανεξάρτητες τελετές, από τον κορμό της εκκλησιαστικής ζωής. Έτσι τα μυστήρια στη Δογματική τούτη δεν εντάσσονται οργανικά στην εκκλησιολογία, αποτελώντας ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο. 

Ο Νικόλαος Καβάσιλας είναι ξένος προς αυτές τις τάσεις και αντιλήψεις. Τα μυστήρια, ως τελετές και οργανικές λειτουργίες του ενός εκκλησιαστικού σώματος, φανερώνουν ιστορικά την ίδια την Εκκλησία.

Είναι πολύ χαρακτηριστικά τα παρακάτω λόγια: «Σημαίνεται δε η Εκκλησία εν τοις μυστηρίοις, ουχ ως εν συμβόλοις, αλλ’ ως εν καρδίᾳ μέλη, και ως εν ρίζῃ φυτού κλάδοι και καθάπερ έφη ο Κύριος ως εν αμπέλῳ κλήματα. Ου γαρ ονόματος ενταύθα κοινωνία μόνον ή αναλογία ομοιότητος, αλλά πράγματος ταυτότης. Και γάρ σώμα και αίμα Χριστού τα μυστήρια· αλλά τη Εκκλησίᾳ του Χριστού ταύτα βρώσίς εστιν και πόσις αληθινή»2.

Κατά το Νικόλαο Καβάσιλα το «σημαίνεται», που το μνημονεύει πολλές φορές, έχει ένα μεστό θεολογικό περιεχόμενο. Αγκαλιάζει ολόκληρη την ιστορία της θείας οικονομίας. Στο κέντρο της ιστορίας τούτης βρίσκεται ο Χριστός. Γίνεται και τελεσιουργείται το ιστορικό δράμα της τελείωσης του ανθρώπου και ολόκληρης της δημιουργίας. 

Έτσι τα μυστήρια δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι εκφάνσεις και οι ορατές λειτουργίες του συγκεκριμένου σώματος του Χριστού, το οποίο μέσα σε συγκεκριμένες, ορατές και ιστορικές διαστάσεις φανερώνει την πορεία της δημιουργίας. Κατά συνέπεια όλο το σώμα του Χριστού, με την ιστορική του δομή, τη μεταφυσική του διάσταση συνδεδεμένη οργανικά με τη φυσική, τη σύναξη Ιεραρχίας και λαού, πραγματώνει το ένα και μοναδικό μυστήριο με τις εκφάνσεις του. 

Τα μυστήρια λοιπόν, μέσα στο ένα σώμα, ενώνουν την κτιστή με την άκτιστη πραγματικότητα. Σ’ αυτά ο ιστορικός άνθρωπος βρίσκει την ενότητα της φύσεως και της ιστορίας, και συνάμα την τελείωσή του.

Έτσι καταλαβαίνει κανείς για ποιο λόγο ο Νικόλαος Καβάσιλας λέγει, τονίζοντάς το με ιδιαίτερη έμφαση, ότι η Εκκλησία φανερώνεται και εκφράζεται στα μυστήρια. Και δεν πρέπει κανείς να νομίσει ότι τα μυστήρια είναι απλώς σύμβολα, με μια συγκεκριμένη φιλοσοφική έννοια δυτικού τύπου περισσότερο, κατά την οποία το σύμβολο σημαίνει κάτι, δίχως ένα ουσιαστικό αντίκρισμα. Εδώ πρόκειται για την «ταυτότητα του πράγματος». Έτσι τα μυστήρια στο σώμα του Χριστού3 είναι σαν τα μέλη μιας καρδιάς, σαν τα κλαδιά ενός δέντρου και σαν τα κλήματα της κληματαριάς.

Οι εικόνες αυτές εκφράζουν ένα συγκεκριμένο πράγμα.

Πρέπει άλλωστε να υπενθυμίσουμε με έμφαση το εξής γεγονός· ούτε στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε φιλοσοφία αφηρημένη, πολύ περισσότερο ούτε στο Βυζάντιο υπήρχε αφηρημένη θεολογία. Το σώμα του Χριστού είναι πραγματικό και συγκεκριμένο, σε μια οργανικά συνδεδεμένη Ιστορική διάσταση προς τη λεγόμενη μεταφυσική. Για τη θεολογία οι όροι φυσική και μεταφυσική είναι εξάπαντος συμβατικοί. Ποτέ δεν χωρίζεται το φυσικό από το μεταφυσικό. Αυτή άλλωστε είναι η έννοια του μυστηρίου.

2. Νικολάου Καβάσιλα, «Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας» PG 150, 452. 

3. Ο Νικόλαος Καβάσιλας, ακολουθώντας σίγουρα μια μακρά παράδοση, θεμελιώνει την Εκκλησία ως σώμα στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Είναι, θα λέγαμε με σύγχρονη γλώσσα, ευχαριστιακός θεολόγος. Χάρη στο μυστήριο τούτο, που είναι ο ίδιος ο Χριστός στα συγκεκριμένα ωστόσο πλαίσια που τονίσαμε πρωτύτερα, υπάρχουν όλες οι άλλες εκφάνσεις των μυστηρίων του ενός σώματος. Βλ. Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας PG 150, 404Β: «Και εστιν η πάσα μυσταγωγία καθάπερ τι σώμα έν ιστορίας, απ’ αρχής άχρι τέλους την συμφωνίαν και την ολοκληρίαν φυλάττον».

Απόσπασμα από το βιβλίο της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, «Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, Εις τιμήν και μνήμην του σοφωτάτου και λογιωτάτου και τοις όλοις αγιωτάτου Οσίου πατρός ημών Νικολάου Καβάσιλα του Χαμαετού», Θεσσαλονίκη 1984.