Blog

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Για τη Θεσσαλονίκη

Απόσπασμα  από το κεφάλαιο «Ελπιδοφόρα παραδείγματα» από το βιβλίο του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, «Προς Εκκλησιασμόν», των εκδόσεων του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1970.

[…] Ο εξευτελισμός των αξιών του παρόντος δημιουργεί αμφιβολίες για τα επέκεινα. Ξεσηκώνεται το πλήθος στην πόλη του Αγίου Δημητρίου. Με πυρήνα τους λιμενεργάτες, θέλει να εξαλείψει την άδικη οικονομική διαφορά, που χωρίζει τον πληθυσμό, επιβάλοντας ένα είδος δικαίας δημοκρατίας, και καταλήγει στο αντίθετο, την πλήρη και ακέφαλη αναρχία. Αιματοχυσίες, σφαγές, λεηλασίες, εμπρησμοί. Τότε κάηκε και το Διοικ3ν αποκαλούμενη επανάσταση των Ζηλωτών (1342-1349).

Μέσα εις αυτόν τον σάλο, ενώ ο Κυδώνης (βυζαντινός λόγιος εκ Θεσσαλονίκης) περιορίζεται σε θρήνους των σκοτωμένων, ο εμβριθής θεσσαλονικεύς νομοφύλαξ Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος, αποβλέπων στη διαφύλαξη των θείων και ιερών κανόνων, συντάσσει την Εξάβιβλο, που θα σταθεί βάση της νομοθεσίας του αναγεννώμενου κατά το 21 Έθνους. 

Εκ παραλλήλου ο Χούμνος (Κωνσταντινουπολίτης λόγιος ο οποίος διετέλεσε διοικητής της Θεσσαλονίκης) παρέχει πολυτίμους συμβουλάς. Ο Θωμάς Μάγιστρος (λόγιο μοναχός), ομιλεί υπέρ ομονοίας. Ο Νικόλαος Καβάσιλας (πλέον Άγιος Νικόλαος), πλησιάζοντας την πιθανή αφορμή του κακού, εκφράζεται κατά των τοκιζόντων. 

Ο Συμεών Θεσσαλονίκης (πλέον Άγιος Συμεών αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης) έγραψε ποίημα, όπου ο Πολιούχος λέγει στη Μητέρα του Πόλη, ότι δεν πρέπει να στενοχωρήται, γιατί έχει αυτόν προστάτη. 

Πολλοί συνέγραψαν τότε εξιστορήσεις του βίου και των θαυμάτων αγίων της Θεσσαλονίκης.

Ότι το πλήθος των τοιούτων συγγραφών μπόρεσαν ν’ αντιμετωπίσουν τα θλιβερά, το καταλαβαίνουμε, διαπιστώνοντας τη συντήρηση του Βυζαντίου εισέτι σήμερα. 

Βυζαντινή είναι η φωνή της όλως προσφάτως συγγραφείσης «Ακολουθίας πάντων των εν Θεσσαλονίκη Αγίων» υπό του εν Αγίω Όρει ερημίτου υμνογράφου μοναχού Γέροντος Γερασίμου Μικραγιαννανίτου (πλέον Αγίου Γερασίμου).

Στο φως του προσώπου του Χριστού και εν τω γλυκασμώ της ωραιότητός του, το Βυζάντιο παραμένει αθάνατο.

Αλλά ποίο είναι το φως του Χριστού; Τίνι τρόπω εν τω θανάτω γίνεται αθανασίας πρόξενος;

Διά της ενδελεχούς παρακολουθήσεως και συμμετοχής εις το τελούμενον εν τη εκκλησία μυστήριον της θείας μυσταγωγίας, απαντά μία των σημαντικωτέρων μορφών του ιδ’ αιώνα, ο ευλαβής Νικόλαος Καβάσιλας. Συνέγραψε λεπτομερή ανάλυση της θείας λειτουργίας, αληθώς αναπτερούμενη υπό της προς Κύριον αγάπης. 

Πας άνθρωπος δύναται ν’ αναπτερωθεί υπό του Θείου Έρωτος, διότι η φύση του ανθρώπου είναι εξαιρετικώς προικισμένη με αγάπη. Ο γραπτός λόγος του Καβάσιλα μοιάζει με μέγαν ποταμό. Παρασέρνει μακριά από την καρδιά, κάθε ρύπο από το πλήθος των αμαρτημάτων μας. 

«Αυτήν την ζωήν του Χριστού την κάμνομεν και ιδικήν μας ζωήν, όταν συμμετέχωμεν εις τα μυστήρια Αυτήν την ζωήν μεταδίδει το βάπτισμα, το χρίσμα, η θεία ευχαριστία. Όταν γινώμεθα κοινωνοί των μυστηρίων, ο Χριστός εισέρχεται εις την ψυχήν μας και κατοικεί εις αυτήν, προσκολλάται και ενώνεται με αυτήν, διαλύει την αμαρτίαν που υπάρχει εις την ψυχήν, μεταδίδει εις αυτήν την ιδικήν του ζωήν και μας κάμνει έτσι κοινωνούς της ιδικής του νίκης, μας ανακηρύττει νικητάς και θριαμβευτάς».

Τα λόγια αυτά που αντιγράφω από την «Εν Χριστώ ζωήν» του Καβάσιλα, όσοι βυζαντινοί βασιλείς είχαν βαθιά ένοφθαλμισθεί την χριστιανικήν ορθόδοξον πίστη, τα λέγαν απέξω, όταν καταθλιμένοι από τας επαγωγάς των λυπηρών, που χειμάζαν την ψυχήν τους, αναλογιζόντουσαν (μαζί με τον μέγα ποιητή των νεκρωσίμων ιδιόμελων, που άλλοι εικονομάχοι, αυθαίρετοι και τυρρανικοί βασιλείς, είχαν πολύ παλαιότερα καταδιώξει): «πού εστιν η του κόσμου προσπάθεια; πού εστιν η των προσκαίρων φαντασία; πού εστιν ο χρυσός και ο άργυρος; πού εστιν των οικετών η πλημμύρα και ο θόρυβος; Πάντα κόνις, πάντα τέφρα, πάντα σκιά». 

Και τότε οι κοσμικοί, όπως ο Θεόδωρος Μετοχίτης, που διετέλεσε και πρωθυπουργός, αμιλλώμενοι τους εκκλησιαστικούς, κτίζουν ναούς. Ο Άθως ανανεώνεται. Ακμάζει στο φαράγγι του Αλιάκμονα η Σκήτη Βερροίας. Πληθαίνουν τα μοναστήρια στους απορρόγας βράχους των Μετεώρων. Ένας εκ των ιδρυτών τους ήταν πρίγκηψ, από Ελληνίδα μάννα και Σέρβο πατέρα. 

Στη Θεσσαλονίκη ιδιαίτερα τότε, κτίζονται πολλές εκκλησίες. Ο κτήτωρ της ωραιότερης ίσως είναι ο καταγόμενος από τη Βέρροια Πατριάρχης Νήφων. Στο πεζούλι των παραθύρων μιας απ’ αυτές, διάβασα,  τεκμήριο ψυχικού δράματος, τις φράσεις: «ουκ αποθανώ αλλά ζήσομαι. Δεξιά Κυρίου εποίησεν δύναμιν».

Συγκρίνοντας με της παλαιότερες βυζαντινές και μ’ ό,τι θρησκευτικό κτίζεται σήμερα, βοηθούμαστε στην κατανόηση του πνεύματος των εκκλησιών του ιδ’ αιώνα. Γενικά είν μικρότερες των εκκλησιών των άλλων εποχών του Βυζαντίου.

Δεν προσφέρονται για δημόσιες τελετές. Πολλές φορές αποτελούν παρεκκλήσια, προσκολλημένα σ’ έναν αρχαιότερο ναό. Συχνότατα στις αρθρώσεις των σχετικά μεγαλύτερων επιφανειών τους, επανθίζει ομάς άλλων παρεκκλησίων.

Κάποτε και εσωτερικώς διαμοιράζονται σε ξεχωριστά παρεκκλήσια. Στον Άγιο Νικόλαο τον Ορφανό Θεσσαλονίκης, εκτός του Αγίου Νικολάου, συστεγάζονται η Αγία Βαρβάρα κι’ ο Άγιος Σάββας. Αν έχουν σχετικώς υπερβάλλον ύψος, υπάρχει από κάτω κρύπτη με οστεοφυλάκιο. Οι περισσότερες ανήκαν σε μοναστήρια και περιήλθαν αργότερα σε οικογένειες. 

Έτσι π.χ., η Αγιά Σωτήρα [η μικρή εκκλησία της Μεταμορφώσεως στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Παλαιών Πατρών Γερμανού στη Θεσσαλονίκη] παρά την Καμάρα. Παιδιά βρίσκαμε μεγαλύτερη ευχαρίστηση να εκκλησιαζόμαστε στο παρεκκλήσι των Άββοττ, παρά στη νεωτερική και μεγάλη «Ανάληψη».

Επιμέλεια: Στ.Κ.