Ήσαν Σλάβοι οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος;
Ο «Παντοκράτωρ», ψηφιδωτό από τον τρούλο Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης, από τον τόμο «Ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης», των εκδόσεων Καπόν.
Κύριλλος και Μεθόδιος, Οι Ιεραπόστολοι των Σλάβων
Ομιλία του Βασίλειου Λαούρδα που πραγματοποιήθηκε το 1957
Ένα από τα θέματα που αναφέρονται στον Κωνσταντίνο και στον Μεθόδιο είναι η καταγωγή τους. Ο βιογράφος του Κωνσταντίνου δίνει της ακόλουθες πληροφορίες: Ο Λέων, πατέρας του Κωνσταντίνου, ήταν δρουγγάριος στη Θεσσαλονίκη (δηλ. διοικητής στρατιωτικής μονάδος από δυο χιλιάδες στρατιώτες) και είχε επτά παιδιά, το τελευταίο από τα οποία ήταν ο Κωνσταντίνος.
Ο Κωνσταντίνος από μικρός αγάπησε πολύ τα γράμματα και παιδί ακόμη είχε διαβάσει τα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου και είχε συνθέσει έναν ύμνο προς τιμήν του. Τα πνευματικά χαρίσματά του τα πρόσεξε ο λογοθέτης Θεόκτιστος, όταν τον συνάτησε, αυτόν και την οικογένειά του, στην Κωνσταντινούπολι και τον έστειλε στη Σχολή της Μαγναύρας, όπου ο Κωνσταντίνος, με την καθοδήγησι του Λέοντος του Μαθηματικού [αργότερα αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, εικονομάχος] και του Φωτίνου, μελέτησε εντατικά ρητορική, γεωμετρία και αρχαία Ελληνική φιλοσοφία.
Όταν τελείωσε τις σπουδές του, ο Θεόκτιστος τον διόρισε χαρτοφύλακα (αρχιγραμματέα) του πατριαρχείου και λίγο αργότερα καθηγητή της φιλοσοφίας στη Σχολή της Μαγναύρας. Εξ άλλου, για τον Μεθόδιο ο βιογράφος του διηγείται ότι ο αυτοκράτωρ τον διόρισε στρατιωτικό διοικητή μιας περιοχής κοντά στις πηγές του Στρυμόνος, στα σημερινά σύνορα Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας, και έτσι ο Μεθόδιος, που έμεινα αρκετά χρόνια εκεί, είχε την ευκαιρία να γνωρίση καλά τους Σλάβους.
Οι πληροφορίες αυτές, που περιέχονται στις δύο σλαβικές βιογραφίες είναι καθαρές, ώστε να μη χρειάζεται διεξοδική ανάλυσίς τους.
Με κανένα τρόπο δεν είναι δυνατόν να υποστηριχθή ότι ήταν Σλάβοι, ο Λέων, στρατιωτικός διοικητής της αυτοκρατορικής φρουράς στη Θεσσαλονίκη κατά την κρίσιμη εποχή της δημιουργίας του πρώτου βουλγαρικού κράτους, ο Κωνσταντίνος, που από μικρός διάβαζε στο ελληνικό πρωτότυπο τους πατέρες της εκκλησίας και που έγινε αργότερα καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στη σχολή της Μαγναύρας, και ο Μεθόδιος, στρατιωτικός διοικητής μιας περιοχής, που χρειαζότανε πανίσχυρη τη βυζαντινή αυτοκρατορική εξουσία.
Από τη Νικόπολι της Ηπείρου έως τη Θεσσαλονίκη και από εκεί έως τις Σέρρες και την Αδριανούπολι, ολόκληρη η πολιτική και στρατιωτική εξουσία ήταν στα χέρια των Βυζαντινών και θα χρειαζότανε υπερβολική φαντασία να πη κανείς ότι δύο στρατιωτικοί διοικηταί, ο Λέων και ο Μεθόδιος, ήταν Σλάβοι.
Από τα αξιώματα που είχαν ο Λέων και τα δύο παιδιά του και από τους δεσμούς φιλίας με την αυτοκρατορική αυλή είναι προφανές ότι ανήκαν στην ιθύνουσα τάξι της βυζαντινής κοινωνίας. Επί πλέον οι μεταφράσεις του Κωνσταντίνου και του Μεθοδίου από τα ελληνικά στα σλαβικά δείχνουν τέτοιαν οικείωσι με την ελληνική γλώσσα και την ελληνική σκέψι, ώστε να αποκλείεται η πιθανότης ότι έχουν γίνει από μεταφραστή με μητρική γλώσσα την σλαβική.
Μένει βέβαια το πρόβλημα της φράσεως του βασιλέως Μιχαήλ προς τον Κωνσταντίνο, που είδαμε ήδη ότι αναφέρει ο παλαιοσλαβονικός βίος του Μεθοδίου: «Πάρε μαζί σου τον αδελφό σου τον μοναχό Μεθόδιο και πηγαίνετε και οι δύο στη Μοραβία. Γιατί και οι δύο είσθε από τη Θεσσαλονίκη και όλοι οι Θεσσαλονικείς μιλούνε σλαβικά».
Στον επίσης παλαιοσλαβονικό βίο του Κωνσταντίνου δεν υπάρχει η φράσις αυτή -και αυτό δεν είναι χωρίς σημασία. Τη βιογραφία του Κυρίλλου την έγραψε, όπως έχει διαπιστωθή από πολλούς ειδικούς σλαβολόγους, ο αδελφός του Μεθόδιος.
Και ο Μεθόδιος, γεννημένος και μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, δεν ήταν δυνατόν να γράψη, και γι’ αυτό δεν έγραψε, ότι στη Θεσσαλονίκη μιλούσαν σλαβικά. Αντίθετα, ο άγνωστος συγγραφέας της βιογραφίας του Μεθοδίου, από της παραλείψεις που έχει και από τα λάθη που κάνει, αποδεικνύεται ότι ζούσε μακριά από τις βυζαντινές περιοχές, στην Παννονία ίσως ή και στη Βουλγαρία, και δεν εγνώριζε τίποτα για τη Θεσσαλονίκη.
Γι’ αυτόν η πατρίδα των ιεραποστόλων των Σλάβων ήταν μια χώρα μυθική, όπου κατ’ ανάγκην θα έπρεπε να μιλούσαν σλαβικά, εφ’ όσον ο Κωνσταντίνος και ο Μεθόδιος μιλούσαν σλαβικά. Το λάθος αυτό δεν το έκανε ο Μεθόδιος στη βιογραφία του αδελφού του.
Ο συγγραφέας όμως της βιογραφίας του Μεθοδίου που ασφαλώς εγνώριζε τη βιογραφία του Κωνσταντίνου προσέθεσε αυτή τη φράση από άγνοια και από τον ζήλο του να εξάρη το πραγματικά μεγάλο γεγονός της εισαγωγής της σλαβικής στη λειτουργία.
Για το σημερινό μελετητή της Ιστορίας της Θεσσαλονίκης η πληροφορία του βιογράφου του Μεθοδίου δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να δικαιολογηθή, πρώτα γιατί γνωρίζουμε ότι ποτέ δεν μπήκαν Σλάβοι στη Θεσσαλονίκη παρά μόνο ως δούλοι ή βοηθητικοί των βυζαντινών στρατευμάτων, και έπειτα γιατί τα μνημεία της πόλεως και οι άλλες πληροφορίες που έχουμε αποκλείουν τελείως την παρουσία Σλάβων σε μια πόλι, της οποίας ο προστάτης Άγιος ήταν σύμβολο της αμύνης της εναντίον της σλαβικής διεισδύσεως.
Από τα μέσα του ογδόου αιώνος (το 732 ή το 751), όταν πιά έπαψε να ανήκη στη δικαιοδοσία της παπικής εκκλησίας και περιήλθε στην εξουσία του οικουμενικού πατριαρχείου, η Θεσσαλονίκη έγινε το μεγαλύτερο μετά από την Κωνσταντινούπολι, θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο του Βυζαντίου.
Έως την εποχή του αυτοκράτορος Λέοντος του Γ’ του Κωνσταντίνου του Ε’, οι επίσκοποι της Θεσσαλονίκης ήταν απλώς αντιπρόσωποι του Πάπα.’Από τότε και πέρα, μετά από την προσάρτηση του Ιλλυρικού στην εξουσία του Βυζαντίου, η εκκλησία της Θεσσαλονίκης συνεδέθη άμεσα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Αψευδής μάρτυς του ελληνικού χαρακτήρος της στην εποχή του Κυρίλλου και του Μεθοδίου μένει το μωσαϊκό του θόλου της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη, που έγινε το 885 επί του μητροπολίτου Παύλου, στενού φίλου του πατριάρχου Φωτίου, που ο Παύλος είχε βοηθήσει στην οικουμενική σύνοδο του 880.
Ο θόλος αυτός, που ακολουθεί το σχέδιο του κεντρικού θόλου των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολι, δεν είναι νοητό να είχε γίνει για περιοχή σλαβοφώνων.
Υπολείπεται πάντως να ερμηνευθή η γνώσις της σλαβικής από τους δύο αδελφούς. Πρέπει ευθύς αμέσως να υπομνησθή ότι ο Κωνσταντίνος εκτός από τα σλαβικά γνώριζε και την τουρκική διάλεκτο των Χαζάρων, τους οποίους είχε επισκεφθή ως ιεραπόστολος, προτού ακόμη να σταλή στη Μοραβία.
Αν πούμε ότι ο Κωνσταντίνος ήταν Σλάβος, επειλή γνώριζε τη σλαβική, θα πρέπη επίσης να πούμε ότι ήταν Χάζαρος Τούρκος, επειδή γνώριζε την τουρκική γλώσσα των Χαζάρων.
Μέσα στο πολύγλωσσο περιβάλλον των ανακτόρων και του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως, με τους διερμηνείς, τους διπλωματικούς απεσταλμένους και τους εμπόρους που έρθαναν εκεί από όλα τα μέρη, καθώς επίσης και με τους διδασκάλους ξένων γλωσσών που εργάζονταν στις σχολές της Μαγναύρας και του Πατριαρχείου, δεν θα ήταν δύσκολοι σε δύο νέους, με τις πνευματικές ικανότητες του Κωνσταντίνου και του Μεθοδίου, να μάθουν τα σλαβικά, τις πρώτες βάσεις των οποίων θα είχαν ίσως πάρει στη Θεσσαλονίκη, όταν ήταν μικρά παιδιά ακόμη εκεί, από Σλάβους υπηρέτες.
Η πραγματεία του Βασίλειου Λαούρδα, «Κύριλλος και Μεθόδιος, Οι Ιεραπόστολοι των Σλάβων», εκδόθηκε από την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Ίδρυμα Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1966.
Επιμέλεια Στ.Κ.
No Comments
Sorry, the comment form is closed at this time.