Blog

Άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος, Πώς έλαβε το χάρισμα της ποίησης και πλούτισε την Εκκλησία και τον πολιτισμό μας

Ανάμεσα στου αγίους της Θεσσαλονίκης συναντάμε και τον πάρα πολύ γνωστό υμνογράφο της Εκκλησίας Άγιο Ιωσήφ (816-886).

Αρκεί, ίσως, να αναφέρουμε ότι πρόκειται για τον ποιητή των μελωδικότατων, ποιητικότατων και θεολογικότατων ύμνων του κανόνα του «Ακαθίστου Ύμνου», για να φανεί η θέση του στον κύκλο των «πριγκίπων των Μελωδών», όπως θα έλεγε ο Γέροντας, π. Ανανίας Κουστένης.

Ο άγιος ήταν Έλληνας και καταγόταν από την Σικελία, αλλά από την παιδική του ηλικία λόγω των αραβικών επιδρομών και κτήσεων στο νησί η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο.

Στα 15 του, όμως, ήλθε στην Θεσσαλονίκη, όπου έγινε μοναχός και ακολούθως χειροτονήθηκε ιερέας. Ως εργόχειρο είχε την καλλιγραφία και αυτό, ίσως, φανερώνει και την καλλιτεχνική του φύση.

Στην Θεσσαλονίκη γνώρισε και τον Άγιο Γρηγόριο τον Δεκαπολίτη και έκτοτε συνδέθηκε μαζί του.

Αργότερα μετακόμισαν μαζί στην Κωνσταντινούπολη και εκτός από την ιδιαίτερα ασκητική ζωή που έζησε ο άγιος Ιωσήφ, ο βίος του ταυτίστηκε και με την ευρύτερη εκκλησιαστική ζωή και τις ποικίλες «περιπέτειές» της.

Όπως για παράδειγμα την εικονομαχία και την σύγκρουση με την αυτοκρατορική εξουσία. Εξάλλου και ο ίδιος δεν γλύτωσε την εξορία… Και πιο μπροστά την αιχμαλωσία από πειρατές! Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εμφάνιση του Αγίου Νικολάου στην φυλακή και η προαναγγελία της απελευθέρωσής του.

Η αγωνία του Αγίου Ιωσήφ για την συγγραφή ύμνων

Ας δούμε, όμως, πώς έλαβε το χάρισμα της υμνογραφίας το οποίο του έδωσε μεγάλη ευχέρεια να γράφει πάρα πολύ εύκολα ύμνους σε σημείο που να μην πιστεύουν οι περισσότεροι, πως όλα αυτά που έγραφε ήταν δικά του! Πίστευαν, δηλαδή, πως αποτελούσαν προϊόντα λογοκλοπής, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Κάποτε, λοιπόν, έδωσαν στον Άγιο Ιωσήφ ένα μέρος από το τίμιο λείψανο του Αποστόλου Βαρθολομαίου και έτσι με τον Άγιο Γρηγόριο Δεκαπολίτη έκτισαν έναν ναό αφιερωμένο σ’ αυτόν.

Ως φιλότιμος και καλλιτεχνική φύση ο άγιος επιθυμούσε να τιμήσει τον Απόστολο με «ιερά άσματα και τροπάρια» για να γιορτάζεται και να πανηγυρίζεται κατά την αξία του, όπως αναφέρει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Επειδή, όμως, δεν είχε το χάρισμα αυτό της σύνθεσης ύμνων, παρακαλούσε τον Θεό ένδακρυς να του το δώσει. (Αυτό μοιάζει να αποτελεί και ένα δείγμα για το πώς πρέπει να «οικονομούνται» μέσα στην εκκλησία οι αγωνίες και οι προσπάθειες του κάθε ανθρώπου).

Το όραμα που έζησε

Έτσι, λοιπόν, ο Άγιος Ιωσήφ ο οποίος ήταν «πράος, σεμνός, μέτριος, απλούς, άκακος, και είχεν όλας τας άλλας αρετάς» είδε και έζησε την εξής οπτασία. Εμφανίστηκε σ’ αυτόν ένας φοβερός άνδρας που έμοιαζε με Απόστολο και ο οποίος αφού πήρε το Ευαγγέλιο από την αγία Τράπεζα το έβαλε πάνω στο στήθος του και τον ευλόγησε!

Με τον τρόπο αυτό, που θυμίζει, κάπως, τον τρόπο τον οποίο έλαβε ο Άγιος Ρωμανός από την Παναγία το δικό του χάρισμα, άρχισε ο Άγιος Ιωσήφ να συνθέτει τους ύμνους του.

Άγιος Νικόδημος: «Ο άριστος και πολυγραφώτατος μελωδός της του Xριστού Eκκλησίας…»

Όσο για τις επιδόσεις του στην υμνογραφία είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική η υποσημείωση του Αγίου Νικοδήμου στον συναξαριστή του:
«Άριστος και πολυγραφώτατος μελωδός της του Xριστού Eκκλησίας, εστάθη ο θείος ούτος Iωσήφ ο υμνογράφος. Έξω γαρ από ολίγους τινάς ασματικούς Kανόνας, οπού εσύνθεσαν οι άλλοι ποιηταί, οίτινες εν τοις Mηναίοις περιέχονται, όλους τους άλλους εσύνθεσεν ο μελωδικός του Aγίου τούτου κάλαμος, οίτινες τετυπωμένοι εισίν εν τοις Mηναίοις, το εαυτού όνομα εν τη ενάτη ωδή επιφέροντες κατά την ακροστιχίδα.

Δεν ηρκέσθη δε ο ιερός ούτος γραμματεύς μέχρι τούτου. Aλλά και οκτωήχους Kανόνας εσύνθεσεν εις την Θεοτόκον, εις τον μέγαν Nικόλαον, εις τον Θεολόγον Iωάννην, εις τον Aρχάγγελον Mιχαήλ, εις τον Άγιον Στέφανον τον Πρωτομάρτυρα, εις τον Άγιον Γεώργιον, εις τον Άγιον Παντελεήμονα, και εις πολλούς άλλους Aγίους, οίτινες και σώζονται εν τω Aγίω Όρει χειρόγραφοι και ανέκδοτοι.

Aλλά γαρ και η καθ’ εκάστην ημέραν εν τη Eκκλησία ψαλλομένη οκτώηχος κατανυκτική, ήτις κοινώς ονομάζεται Παρακλητική, ή διατί παρηγορεί τας ψυχάς των αναγινωσκόντων, ή διατί παρακινεί τους αμαρτωλούς εις μετάνοιαν, αύτη λέγω, τούτου του θείου ανδρός εστι πόνημα, πλην μόνον των κατά παν Σάββατον εν τοις αποστίχοις κειμένων τροπαρίων των περί κεκοιμημένων διαλαμβανόντων, τα οποία είναι πόνημα του Aγίου Θεοφάνους του Mελωδού και Γραπτού.

Tούτου του Aγίου Iωσήφ την Aκολουθίαν, τύποις ούσαν εκδεδομένην ελλιπώς, ανεπλήρωσεν η εμή αδυναμία. Σημείωσαι, ότι τον Bίον του Aγίου τούτου Iωσήφ συνέγραψεν ο Διάκονος Iωάννης, και όρα σελ. 274 του β΄ τόμου του Mελετίου.

(Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη, «Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού», τόμος β’ των εκδόσεων Δόμος, 2005).

«Όποιος θέλει να γίνει χριστιανός, πρέπει πρώτα να γίνει ποιητής»!

Ο Μέγας υμνογράφος της Εκκλησίας γιορτάζεται στις 3 Απριλίου ημέρα της κοιμήσεως του.

Η Θεσσαλονίκη αγάλλεται και χαίρεται με το παιδί της που εδώ στερεώθηκε στον μοναχισμό και στην ιερατική διακονία.

Να έχουμε την ευχή του μελωδικότατου ποιητή αγίου. Άλλωστε όπως έλεγε ο Άγιος Πορφύριος «Όποιος θέλει να γίνει χριστιανός, πρέπει πρώτα να γίνει ποιητής. Αυτό είναι! Πρέπει να πονάεις. Ν’ αγαπάεις και να πονάεις. Να πονάεις γι’ αυτόν που αγαπάεις. Η αγάπη κάνει κόπο για τον αγαπημένο…».

Το φιλότιμο και η αγωνία του Αγίου Ιωσήφ για να τιμήσει τον Απόστολο Βαρθολομαίο του έδωσε το χάρισμα με το οποίο ο ίδιος κόσμησε και πλούτισε μελωδικά και ποιητικά την Εκκλησία, αλλά και όλο τον πνευματικό και πολιτισμικό μας κόσμο!

 

Στ.Κ.