Blog

Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Η συμβολή του στην επικράτηση του ησυχασμού στην Εκκλησία

Ο Φιλόθεος Κόκκινος (1300 – 1379) είναι για τον ησυχασμό το εκκλησιαστικό αντίγραφο του αυτοκράτορος Ιωάννη Καντακουζηνού, διότι, όπως εκείνος τον είχε επιβάλει πολιτικώς, αυτός τον επέβαλε εκκλησιαστικώς.

[…]

Η διστακτικότης του ωρισμένες στιγμές προκαλούσε τα παράπονα του Γρηγορίου [του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, αργότερα αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης], ουσιαστικά όμως παρέμενε αφωσιωμένος στις απόψεις του. Όχι μόνο επρωτοστάτησε στην υπογραφή του Αγιορειτικού Τόμου το 1341, αλλά και έγραψε και δύο δικά του δοκίμια περί του θείου φωτός το 1346. 

 

Στην σύνοδο του 1351 [ως μητροπολίτης Ηρακλείας] έπαιξε τον δεύτερο μετά τον Παλαμά ρόλο ανάμεσα στους υποστηρικτάς της ορθόδοξης μερίδος. 

Επιμελήθηκε της συντάξεως του τόμου της συνόδου, που περιέλαβε τα πρακτικά των συζητήσεων και τις αποφάσεις. 

Το επόμενο έτος, ενώ αυτός ευρισκόταν στην Κωνσταντινούπολι, η Ηράκλεια καταλήφθηκε και ελεηλατήθηκε από τους Γενουάτες· ευτυχώς που αυτός ήταν ελεύθερος, ώστε να φροντίση για την απελευθέρωσι των αιχμαλώτων μελών του ποιμνίου του με λίγα λύτρα και για την ανασυγκρότησι της πόλεως.

 

Ησυχαστική δραστηριότης

Tην συγγραφική του παραγωγή υπέρ των ησυχαστικών απόψεων είχε ήδη αρχίσει ως ιερομόναχος, όταν συνέγραψε δύο λόγους Περί Θαβωρίου φωτός εναντίον των γνωμών του Ακινδύνου. 

Αργότερα συνέταξε τα Δεκατέσσερα κεφάλαια κατά της αιρέσεως Ακινδύνου και Βαρλαάμ και τους Δεκαπέντε Αντιρρητικούς κατά Γρηγορά. 

Παρατηρούμε ότι τα έργα του είναι παράλληλα προς τα του Παλαμά και δεν φαίνεται να προσφέρουν πολλά πράγματα πέρα από όσα διατυπώνει ο διδάσκαλός του.

Είχε, όπως είδαμε, ενεργό μέρος στην σύνοδο του 1351, της οποίας τον τόμο κατήρτισε με τη βοήθεια συνεργατών. Μεγαλύτερη είναι φυσικά η συμβολή του στην σύνοδο του 1368, που είναι κατά βάσι έργο δικό του.

Κύριο θέμα της συνόδου αυτής ήταν η εξέτασις των απόψεων του Προχόρου Κυδώνη, ιερομονάχου της Μεγίστης Λαύρας. Ο Πρόχορος με τα έργα του Περί ουσίας και ενεργείας και Περί καταφατικού και αποφατικού τρόπου θεολογίας, στα οποία χρησιμοποιούσε στοιχεία της σχολαστικής θεολογίας και την συλλογιστική μέθοδο, ανανέωσε την ησυχαστική έριδα δεκατρία έτη μετά την κατάπαυσί της. 

Με την σύνοδο του 1368 εδιδόταν οριστικό κτύπημα στον αντιησυχασμό και τέρμα στην έριδα.

Πρέπει όμως να σημειωθή ότι ο Φιλόθεος ενήργησε, ώστε να διαποτισθή πλήρως η Εκκλησία με το ησυχαστικό πνεύμα.

Σ’ αυτόν κυρίως οφείλεται η προσθήκη του μακαρισμού των ησυχαστών και του αναθεματισμού των αντιησυχαστών στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, η υπό ησυχαστικό πνεύμα ανασύνταξις της ομολογίας των υποψηφίων επισκόπων, η προσαρμογή του λειτουργικού τυπικού και του ομιλιαρίου, καθώς και η αλλαγή τεχνοτροπίας στην αγιολογία [αγιογραφία;].

Αποσπάσματα από το βιβλίο «Φιλοθέου Κόκκινου, Βίος Γρηγορίου Παλαμά», των εκδόσεων Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς». Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια Παναγιώτης Χρήστου.

Επιμέλεια Στ.Κ.