Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, Πολιτική και πνευματική κατάσταση στο Βυζάντιο στις αρχές του δευτέρου ήμισυ του ενάτου αιώνος
Μέγας Φώτιος.
Κύριλλος και Μεθόδιος, Οι Ιεραπόστολοι των Σλάβων
Ομιλία του Βασίλειου Λαούρδα που πραγματοποιήθηκε το 1957*
Στο σημείο αυτό χρειάζεται μια μικρή παρέκβασι για να περιγραφούν οι συνθήκες που επικρατούσαν στο Βυζάντιο στις αρχές του δευτέρου ημίσεος του ενάτου αιώνος. Το 855, ύστερα από πραξικόπημα που επέφερε το θάνατο του λογοθέτη Θεοκτίστου και την έξωσι από την αρχή της Θεοδώρας, η εξουσία στο Βυζάντιο περιέρχεται στα χέρια του νεαρού βασιλέως Μιχαήλ του τρίτου και του θείου του Βάρδα, αδελφού της Θεοδώρας, στον οποίο ο Μιχαήλ έδωσε τον τίτλο και την εξουσία του Καίσαρος (856).
Δίπλα στους δυο αυτούς νέους και δυναμικούς πολιτικούς συγκεντρώνονται πολλοί εξ ίσου δυναμικοί διανοούμενοι της Κωνσταντινουπόλεως, με αποτέλεσμα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να αλλάξη ριζικά η διπλωματική και η πνευματική δραστηριότης της αυτοκρατορίας.
Μέσα στα ανάκτορα της Μαγναύρας, ο Βάρδας ίδρυσε ένα είδος ελευθέρου Πανεπιστημίου, όπου εδιδάσκονταν μαθήματα κοσμικού κυρίως χαρακτήρος, όσα δεν εδιδάσκονταν στην ανώτερη θεολογική σχολή του πατριαρχείου. Ανάμεσα στα μαθήματα αυτά ήταν η αρχαία φιλολογία, τα μαθηματικά και οι ξένες γλώσσες.
Για τη διδασκαλία τους ο Βάρδας εδιάλεξε μερικούς από τους πιο εκλεκτούς διανοουμένους της Κωνσταντινουπόλεως. Ένας από αυτούς ήταν ο Λέων ο Μαθηματικός [μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης].
Άλλος ήταν ο Φώτιος [ο Μέγας Φώτιος] και τρίτος ένας άγνωστος ακόμη τότε νέος από την Θεσσαλονίκη, ο Κωνσταντίνος ο φιλόσοφος [Άγιος Κύριλλος], που ο Φώτιος τον περιέβαλε με ιδιαίτερη στοργή και εμπιστοσύνη. Η σχολή αυτή έγινε γρήγορα το κέντρο ισχυρής πνευματικής κινήσεως και άρχισε να ακτινοβολή όχι μόνο μέσα στα ανάκτορα και στην Κωνσταντινούπολι, αλλά και ευρύτερα, όπου υπήρχαν νέοι με ιδανικά και φιλοδοξίες.
Η σχολή όμως αυτή, όπως και γενικώτερα η προσπάθεια ταχείας ανασυγκροτήσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ήλθε γρήγορα σε αντίθεσι με την συντηρητική πολιτική του πατριαρχείου και με τους κύκλους που το περιέβαλλαν. Ο Μιχαήλ και ο Βάρδας δεν ήταν διστακτικοί στην πολιτική και στις αποφάσεις τους.
Το 858, τρία χρόνια από τότε που είχαν εκτοπίσει την Θεοδώρα και το περιβάλλον της, παραμέρισαν από την εξουσία και τον πατριάρχη Ιγνάτιο και μέσα σε οκτώ ημέρες επέβαλαν και πέτυχαν την χειροτονία πρώτα ως μοναχού, ως αρχιερέως έπειτα και τέλος ως πατριάρχου του διευθυντού της σχολής της Μαγναύρας Φωτίου
Έτσι το 860, η πολιτική, η στρατιωτική και η πνευματική εξουσία του Βυζαντίου είναι πιά στα χέρια τριών εξαιρετικά αποφασιστικών και εμπνευσμένων ηγετών, του Μιχαήλ, του Βάρδα και του Φωτίου, που κατορθώνουν μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα να ανυψώσουν την αυτοκρατορία, ελεύθερη πια από την αίρεσι της εικονομαχίας, σε πανίσχυρη δύναμι στα Βαλκάνια, στη Μικρα Ασία και εν μέρει στη Σικελία.
Το 859 τα βυζαντινά στρατεύματα συνέτριψαν τους Άραβες κοντά στα Σαμόσατα, επανοχύρωσαν την Αγκυρα και την Νίκαια, εξεδίωξαν τον αραβικό στόλο από την περιοχή της Δαμιέττης και το 863 εξεμηδένισαν τον στρατό του Ομάρ, εμίρη της Μελιτινής, στα σύνορα του Αρμενιακού και της Παφλαγονίας.
Οι σλαβικές φυλές που είχαν εγκατασταθή κατά τον έβδομο αιώνα στη Βαλκανική χερσόνησο, με το σύστημα των στρατιωτικών θεμάτων που είχε αρχίσει ήδη παλαιότερα αλλά που ενισχύθηκε και σταθεροποιήθηκε κατά τα μέσα του ενάτου αιώνος, υπέκυψαν στην εξουσία του Βυζαντίου η χωρίστηκαν οριστικά για να διαμορφώσουν βαθμιαία δικά τους κράτη, πέρα από τα σύνορα του Βυζαντίου.
Τότε εξ άλλου οι Βυζαντινοί εγνώρισαν για πρώτη φορά και τους Σλάβους της Ανατολής, για τους οποίους δεν ακούσει τίποτε έως τότε. Το 860 παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά έξω από την Κωνσταντινούπολι οι Ρώσοι, που είχαν φθάσει έως εκεί με μονόξυλα, ακολουθώντας τα ρεύματα των ποταμών από το Κίεβο.
Αποβιβάστηκαν στις ακτές γύρω από την Κωνσταντινούπολι, επολιόρκησαν την πόλι και ερήμωσαν την ύπαιθρο χώρα. Ο Μιχαήλ, που μόλις είχε εκστρατεύσει εναντίον των Αράβων, επέστρεψε
ταχύτατα, διέσπασε την πολιορκία και συνέτριψε τους πολιορκητάς. Η σύγκρουσις αυτή Ρώσων και Βυζαντινών είχε αμέσως έπειτα και τα αγαθά της αποτελέσματα, γιατί ο Φώτιος έστειλε ιεραποστόλους στην περιοχή του Κιέβου και λίγα χρόνια αργότερα ανήγγειλε με πολλή συγκίνησι τις πρώτες επιτυχίες στην προσπάθεια εκχριστιανισμού των Ρώσων.
Παράλληλα με τα διπλωματικά και στρατιωτικά αυτά επιτεύγματα, μέσα στην αυτοκρατορία ο βυζαντινός πολιτισμός αρχίζει πια, ελεύθερος από τις περιπλοκές της εικονομαχίας, να αναθάλλη. Ο Φώτιος, που είχε εισαγάγει την συστηματική μελέτη της αρχαίας γραμματείας, πρωτοστατεί και στην αναστήλωσι των εικόνων στους ναούς της Αυτοκρατορίας με μια ομάδα αγνώστων τώρα σε μας αλλά εξαιρετικά προικισμένων θεολόγων και καλλιτεχνών, στους οποίους οφείλονται το σχέδιο και η εκτέλεσις των μωσαϊκών σε πολλούς λαούς της πρωτευούσης, από τους οποίους θα πρέπη να αναφερθούν εδώ οι Άγιοι Απόστολοι, η Αγία Σοφία, η Παναγία του Φάρου και η Νέα Εκκλησία.
Η πραγματεία του Βασίλειου Λαούρδα, «Κύριλλος και Μεθόδιος, Οι Ιεραπόστολοι των Σλάβων»κ εκδόθηκε από την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Ίδρυμα Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1966.
Επιμέλεια Στ.Κ.
No Comments
Sorry, the comment form is closed at this time.