Blog

Αγία Ματρώνα Θεσσαλονίκης πολιούχος Βαρκελώνης!

Είναι πολύ γνωστή η φράση του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη ότι η Ελλάδα παράγει μόνον αγίους και θαύματα. Η πρόσφατη, μάλιστα, αγιοκατάταξη δύο νέων οσίων πιστοποιεί για μια ακόμη φορά το γεγονός αυτό.

Και να, όμως, που η Θεσσαλονίκη, η πόλη των Αγίων εξάγει και πολιούχους!

Η αίγλη του Αγίου Δημητρίου έφτασε στα όρια της οικειοποίησης, πράγμα που είδαμε σε προηγούμενο σημείωμά μας για τον πολιούχο της Θεσσαλονίκης από τους Βουλγάρους, αλλά και από τους Ρώσους.

Αλλά αφού αναφερθήκαμε σε οικειοποίηση ας πάμε να δούμε πώς ξενιτεύτηκε η αγία Μάρτυς Ματρώνα από την γενέθλιο πόλη, πώς την οικειοποιήθηκαν με την καλή και την κακή έννοια οι Καταλανοί και βεβαίως την καθιέρωσή της ως πολιούχου της Βαρκελώνης!

Εν τω μεταξύ θα πρέπει να πούμε πως ο βίος της αγίας είναι ιδιαίτερα μικρός και αφορά μια χριστιανή που έζησε τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Η Αγία Ματρώνα είχε ιεραποστολική δράση ανάμεσα στον κύκλο της και ήταν ακόλουθος μιας Θεσσαλονικιάς, της συζύγου του στρατοπεδάρχη της πόλης, Ιουδαίας το θρήσκευμα η οποία ονομαζόταν Παντίλλα.

Όταν η κυρία της πήγαινε στην εβραϊκή συναγωγή η αγία Ματρώνα πήγαινε κρυφά σε χριστιανικό ναό για να λειτουργηθεί. Κάποτε, όμως, αντιλήφθηκαν την απουσία της από την συναγωγή και τον εκκλησιασμό της στον ναό και έτσι την κατέδωσαν στην κυρία της. Αυτή τιμώρησε την αγία ιδιαίτερα άσπλαχνα με βασανιστήρια δύο φορές. Και τις δύο φορές η αγία Ματρώνα έγινε θαυματουργικώς καλά, ενώ μετά από αυτό το πρόσωπο της έλαμπε!

Εντούτοις, η Παντίλλα διέταξε την εκ νέου τιμωρία της και η αγία Ματρώνα δεν άντεξε αυτήν την φορά τους σκληρούς βασανισμούς και παρέδωσε το πνεύμα της. Οι Θεσσαλονικείς παρέλαβαν το άγιο λείψανό της το οποίο πετάχτηκε έξω από τα τείχη της πόλης και το έθαψαν μυστικά κάπου έξω από την πόλη κοντά στην μεγάλη Λεωφόρο, δηλαδή την αρχαία Εγνατία οδό.

Μετά το τέλος των διωγμών μεταφέρθηκε στην πόλη το ιερό της σκήνωμα και, αφού κτίστηκε ναός προς τιμή της, εναποτέθηκε εκεί. Δεν υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες για τον τόπο στον οποίο βρισκόταν ο ναός αυτός. Από τις γνωστές διηγήσεις των «Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου» υπάρχουν πληροφορίες για την προσκύνηση των αγίων λειψάνων. Η γιορτή της αγίας τιμάται στις 27 Μαρτίου.

Περισσότερα στοιχεία μπορείτε να διαβάσετε στο «Αγιολόγιον της Θεσσαλονίκης», τόμος β’, έκδοση Ιεράς Μονής Αγίας Θεοδώρας ή στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης «Τοπικοί άγιοι»: http://www.imth.gr/default.aspx?lang=el-GR&loc=1&&page=147&saintid=107

Αργότερα το ιερό λείψανο της θεσσαλονικιάς αγίας έμελλε να ταξιδέψει σε άλλες θάλασσες και για άλλο λιμάνια. Το λιμάνι προορισμού της ήταν η Μασσαλία, αλλά λόγω θαλασσοταραχής έπιασε Βαρκελώνη. Η αγία Ματρώνα (Santa Matrona και κυρίως Santa Madrona) θα φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη με την έννοια της ευεργέτιδας στους Καταλανούς όσον αφορά την αντιμετώπιση ανομβριών, θανατηφόρων πυρετών, λοιπών δύσκολων περιστάσεων («με την ρήση Santa Madrona τα δύσκολα λύνει») και την προστασία των ναυτικών.

Έτσι, δεν άργησε και η προσπάθεια της οικειοποίησής της, αφού και η ίδια έδειξε την ιδιαίτερη εύνοιά της προς αυτούς. Έτσι, η αγία άρχισε να παρουσιάζεται σε τοπικά συναξάρια ότι γεννήθηκε στην Βαρκελώνη και στο όρος Montjuïc.

Πάντως, με ιδιαίτερο… φιλότιμο ένα συναξάρι επιτρέπει στην αγία Ματρώνα να ξενιτευτεί στην Θεσσαλονίκη με τον χήρο πατέρα της και να μαρτυρήσει στην πόλη διά χειρών της μητριάς της η οποία ήταν λάτρης του Δωδεκαθέου. Το λείψανό της αγίας το οποίο έτυχε μεγάλης αποδοχής και «λατρείας» στην Θεσσαλονίκη προκάλεσε σύμφωνα με το συναξάρι την δυσφορία των απίστων και έτσι για να απαλλαγούν από την «ενόχληση» (ευεργετική βεβαίως), το πούλησαν σε γάλλους εμπόρους οι οποίοι θα κατευθύνονταν στην Μασαλία. Μία καταιγίδα, όμως, έφερε το καράβι τους στην Βαρκελώνη και έτσι, η Αγία Ματρώνα ελλιμενίστηκε εκεί για πάντα.

Σύμφωνα με άλλο ένα «αυτοσχέδιο» συναξάρι οικειοποίησης της Μεγάλης Θεσσαλονικιάς Κυρίας, μετά την γέννησή της στην Βαρκελώνη τον 3ο αιώνα και τον θάνατο των γονιών της, ταξίδεψε στην Ρώμη όπου ζούσε ο θείος της ο οποίος ανέλαβε την κηδεμονία της. Στην Ρώμη γνώρισε τον χριστιανισμό από τους δούλους του θείου της και βαφτίστηκε στα 14 της, υποσχόμενη να «ζήσει μια ζωή αγνότητας», δηλαδή εν παρθενία. Αυτήν την φορά, όμως, η αγία θα μαρτυρήσει στην Ρώμη κατά την διάρκεια των διωγμών του Διοκλητιανού και εκεί θα ταφεί. Θα φτάσει, όμως, στην Βαρκελώνη όταν ο γάλλος αυτοκράτορας Ludovico Pio έπασχε από τεταρτογενή πυρετό ή ελονοσία και ζήτησε να του μεταφέρον το ιερό λείψανο της αγίας. Και αυτή, όμως, την φορά το καράβι με το άγιο σκήνωμα θα πιάσει στην Βαρκελώνη μετά από καταιγίδα.

Έτσι, η καταιγίδα φαίνεται να είναι ο λόγος ο οποίος οδήγησε το ιερό σκήνωμα στην Βαρκελώνη, αν δεν θέλουμε να πιστέψουμε, πως η Αγία η ίδια προτίμησε να εγκατασταθεί στην Βαρκελώνη.

Διάφορες είναι οι χρονολογίες άφιξης της αγίας στην Βαρκελώνη όπως: 892, 992, 1043 ή ακόμη και ανάμεσα στα έτη 1035-1062. Ωστόσο, η πρώτη σαφής αναφορά προέρχεται από το ημερολόγιο του δημοτικού συμβουλίου της Βαρκελώνης όσο αφορά την λιτανεία του σκηνώματος της κατά τη διάρκεια επιδημίας πανούκλας. Ήταν 15 Μαρτίου του 1530 ημέρα της γιορτής της στην Βαρκελώνη.

Η αγία Ματρώνα συνδέθηκε άμεσα με την ζωή της πόλης και το όνομά της δόθηκε σε ανθρώπους, μοναστήρια, μεγάλες εκκλησίες, ξωκλήσια, σε διάφορα σημεία της πόλης όπως σε μία πύλη στα κάστρα της, σε προμαχώνα και έγινε και τοπωνύμιο.

Και βεβαίως ζωγραφίστηκε, της έκαναν αγάλματα, γλυπτά και λοιπά μνημεία, υμνήθηκε λατρευτικά από την καθολική εκκλησία, γράφτηκαν ειδικές προσευχές για την προετοιμασία για την γιορτή της, έγινε πρωταγωνίστρια σε λαϊκά θρησκευτικά άσματα, μυθιστορήματα, όπως και θεατρικά έργα.

Επίσης δεν άργησε να γίνει και στρατιωτική αγία προς υπεράσπιση της πόλης που προστάτευε και φυσικά να αναπαριστάται εξοπλισμένη με σπαθί σε απεικονίσεις της, όπως και οι λοιποί στρατιωτικοί άγιοι.

Δυστυχώς, όμως, τα άγια λείψανά της λεηλατήθηκαν και βανδαλίστηκαν το 1909 κατά την διάρκεια αντιεκκλησιαστικής εξέγερσης και έτσι σώθηκε ένα μόνο θραύσμα.

Εν τω μεταξύ άρχισε να ξεχνιέται και η παράδοση που θέλει την αγία ως πολιούχο της Βαρκελώνης, αφού καθιερώθηκαν πλέον η Παναγία και η αγία Ευλαλία. Τα τελευταία, όμως, χρόνια αρχίζει πάλιν να επιστρέφει η ιδιαίτερη και ξεχωριστή σημασία της θεσσαλονικιάς αγίας για την πόλη.

Όλα τα στοιχεία για την τιμή της Αγίας Ματρώνας στην Βαρκελώνη προέρχονται από την εμπεριστατωμένη εισήγηση του Joan Arimany I Juventeni Manleu (λαογράφου) η οποία έγινε στο εξαιρετικό πρόσφατο διεθνές συμπόσιο με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη των Μαρτύρων και η Αγία Ματρώνα (Santa Madrona)» που διοργάνωσε το Κέντρο Ιστορίας του δήμου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Ίδρυμα Πατερικών Μελετών και το Κέντρο Αγίου Δημητρίου και Αγίου Γρηγορίου Παλαμά του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ιδιαίτερη, βεβαίως, εντύπωση στο συμπόσιο αυτό προκάλεσε η παρουσίαση φωτογραφιών του 19ου αιώνος στις οποίες διασώζεται το εντυπωσιακό καστρομονάστηρο της Αγίας Ματρώνας λίγο έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης. Ο εντοπισμός του επετεύχθη χάρις στην παρατηρητικότητα του αρχιτέκτονα και ιστορικού ερευνητή Γιάννη Επαμεινώνδα και την ταύτιση του από την δρ. Ευτέρπη Μαρκή, τ. Προϊσταμένης της 9ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Το μοναστήρι της Αγίας Ματρώνας βρισκόταν έξω από τα βορειοδυτικά τείχη της πόλης, στην περιοχή του ναού της Παναγίας Φανερωμένης, κάτω από το υδραγωγείο της ΕΥΑΘ.

Δυστυχώς το σπουδαίο αυτό μοναστήρι που αποδεικνύει και την αγάπη της πόλης για την διακεκριμένη ξενιτεμένη αγία καταστράφηκε, μάλλον, λίγο μετά τις λήψεις των φωτογραφιών αυτών στα τέλη του 19ου αιώνα (περίοδος τουρκοκρατίας ακόμη), ενώ την ίδια περίοδο οι Καταλανοί ύψωναν περικαλλή ναό για την αγία μας.

Να συγχαρούμε και να ευχαριστήσουμε τους διοργανωτές του σημαντικού αυτού συμποσίου του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης με επικεφαλής την δρα Μαρία Τατάγια που έγινε αφορμή να έλθουμε πιο κοντά στην Αγία Ματρώνα την Θεσσαλονικιά πολιούχο Βαρκελώνης!

Όσο παράξενο και αν ακούγεται!

Να έχουμε την ευχή της!

 

Στ.Κ.