Ο άγιος Παντελεήμονας βρίσκεται στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Ιασωνίδου, κοντά στην Ροτόντα. Το κτίσμα, όπως σώζεται σήμερα, είναι σταυροειδής ναός με δύο τρούλους. Στις τρεις πλευρές του (εκτός από την ανατολική) είχε στοά, η οποία καταστράφηκε στις αρχές του 20ού αιώνος. Η στοά μάς είναι γνωστή από παλαιότερα σχέδια και φωτογραφίες και η θέση της αποκαλύφθηκε με ανασκαφικές έρευνες. Ο ναός στον κεντρικό χώρο είχε κοντά στις γωνίες των τοίχων τέσσερις κίονες, που δίνουν στην κάτοψη το σχήμα του εγγεγραμμένου σταυρού. Το κτίσμα ανήκει δηλαδή στους λεγόμενους σύνθετους τετρακιόνιους σταυροειδείς εγγεγραμμένους ναούς. Έχει νάρθηκα και δύο παρεκκλήσια στο ανατολικό τμήμα, όπου κατέληγε η στοά που καταστράφηκε.
Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίου Παντελεήμονος
Εκτός από τον κεντρικό τρούλο και τον τρούλο που σώζεται στο νάρθηκα, είναι βέβαιο πως ο ναός είχε τρούλους και στη στοά. Η κατανομή τους όμως δεν ήταν τόσο συμμετρική και σωστή, όπως σε άλλα μνημεία της παλαιολόγειας εποχής (π.χ. Ι.Ν. Αγίας Αικατερίνης και Ι.Ν. Αγίων Αποστόλων).
Τοιχογραφίες αποκαλύφθηκαν μετά την καθαίρεση των τουρκικών επιχρισμάτων στο 1953. Στο νάρθηκα και στον κυρίως ναό οι τοιχογραφίες ανήκουν στην εποχή της Τουρκοκρατίας, όμως στην πρόθεση και στο διακονικό σώζονται τοιχογραφίες με παραστάσεις της Παναγίας με τον Χριστό, Διακόνων, Αγίων και Ιεραρχών, οι οποίες έχουν χρονολογηθεί στα τέλη του 13ου αρχές του 14ου αιώνος.
Γύρω στο 1998 αποκαλύφθηκαν και άλλα τμήματα τοιχογραφίας του 13ου αιώνος κατά την καθαίρεση κονιαμάτων στο βόρειο παρεκκλήσιο.
Το σημερινό όνομα άγιος Παντελεήμονας είναι πολύ νεότερο. Για το αρχικό όνομά του δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες. Γενικά ταυτίζεται με τη γνωστή από τις βυζαντινές πηγές μονή του Κυρ Ισαάκ, την μονή της Περιβλέπτου. Την μονή αυτή έχτισε ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ιάκωβος (1295-1314), που έγινε μοναχός με το όνομα Ισαάκ. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο ναός έγινε τζαμί με το όνομα Ισακιέ Τζαμί. Η ονομασία οδήγησε στην άποψη ότι το κτίσμα ταυτίζεται με τη μονή Περιβλέπτου του Κυρ Ισαάκ. Το θέμα όμως είναι ακόμη ανοιχτό στην έρευνα.
Υπεύθυνος: Πρωτοπρεσβύτερος Θεολόγος Τσαμπάζης
Τηλέφωνο: 2310 204150
Διεύθυνση: Αρριανού με Ιασωνίδου, Τ.Κ.: 546 35 Θεσσαλονίκη