Blog

Πρωτ. Ιωάννης Ρωμανίδης: Οι Λατίνοι και Έλληνες του 9ου αιώνος εθεώρουν αλλήλους ως Ορθοδόξους και τους Φράγκους ως ετεροδόξους

Πρωτοπρ. Ιωάννου Σάββα Ρωμανίδου Καθηγητού του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος Έλληνες αντιπρόσωποι Λατίνων εις Σλαύους έναντι Φράγκων

 

Παρ’ όλας τας οξείας περί του θέματος της Βουλγαρίας προκυψάσας διενέξεις μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως και του φιλοφράγκου Πάπα Νικολάου του Α’, οι εν Κωνσταντινουπόλει υπεύθυνοι απεφάσισαν τελικώς να παραχωρήσουν την εκκλησιαστικήν διοίκησιν της Βουλγαρίας εις την Πρεσβυτέραν Ρώμην, αλλά δεν εδέχθη τούτο ο ηγεμών των Βουλγάρων.

Τότε πάπας και φίλος του Μεγάλου Φωτίου ήτο Ιωάννης ο Η’, ο οποίος επενέβη διά την αποφυλάκισιν του Αγίου Μεθοδίου, ως είδομεν, και συμμετείχεν εις τον αναθεματισμόν των μη αποδεχομένων την Ζ’ Οικ. Σύνοδον Φράγκων και εις την καταδίκην του φραγκικού Filioque κατά την Η’ Οικ. Σύνοδον του 879 1.

Είναι γενικώς αποδεκτόν σήμερον από τους ιστορικούς ότι η Εκκλησία της Πρεσβυτέρας Ρώμης εδέχθη την επί Μεγάλου Φωτίου καταδικάσασαν το Filioque Οικ. Σύνοδον. Παραλλήλως οι Φράγκοι εθεώρουν τους αποδεχομένους την προσκύνησιν των εικόνων και τους μη αποδεχομένους το Filioque και κυρίως τον Μέγαν Φώτιον 2 ως αιρετικούς βάσει των αποφάσεων των επί Μεγάλου Καρόλου φραγκικών Συνόδων του 794 και του 809. 

Όταν οι Φράγκοι κατέλαβον οριστικώς πλέον τον θρόνον του Πάπα Ρώμης τον 11ον αιώνα και επέβαλον διά της βίας φιλοφράγκους και φράγκους επισκόπους επέβαλον τότε και το Filioque και το νέον φραγκικόν περί πάπα δόγμα διά την καθυπόταξιν των εκκλησιών, και μόνον τότε έπαυσαν οι εν Ιταλία φραγκεύσαντες Λατίνοι να αναγνωρίζουν την επί Φωτίου Οικ. Σύνοδον του 879 και αντ’ αυτής παραδέχθησαν συν τω χρόνω και παραδέχονται επισήμως μέχρι σήμερον ως Η’ Οικουμενικήν Σύνοδον του 869 την καθαιρέσασαν τον Μέγαν Φώτιον. 

Μάλιστα ενεφανίσθη εις την Δύσιν και η εσφαλμένη αντίληψις ότι εν αυτή ο Μέγας Φώτιος κατεδικάσθη και ως αιρετικός,

Κατά τον τρόπον αυτόν μία φραγκική αντίληψις περί αιρέσεως και σχίσματος επί Μεγάλου Φωτίου μετεφέρθη εις την Εκκλησίαν της Ρώμης και έκτοτε επεκράτησεν εις την Δύσιν η φραγκική παράδοσις, ότι το σχίσμα μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων ήρχισεν ουσιαστικώς κατά τον 9ον αιώνα επί Μεγάλου Φωτίου, ο οποίος κατεπολέμησε το περί Filioque δόγμα.

Τα περί δευτέρου σχίσματος και καταδίκης του Φωτίου της μεταγενεστέρας φραγκολατινικής παραδόσεως απορρίπτονται σήμερον υφ’ όλων των ιστορικών, αλλ’ αι γενόμεναι προσπάθειαι εξηγήσεως της υπάρξεως του λεγομένου μύθου των Δυτικών περί δευτέρου σχίσματος και περί δευτέρας υπό του Πάπα Ιωάννου του Η’ καταδίκης του Φωτίου κάμουν εν σοβαρόν σφάλμα, διότι οι Δυτικοί Χριστιανοί, ρωμαιοκαθολικοί και διαμαρτυρόμενοι, αδυνατούν να συλλάβουν ή να λάβουν σοβαρώς υπ’ όψιν το γεγονός ότι ευρίσκοντο εν διαστάσει δογματική και εκκλησιαστική οι εν Ιταλία κυρίαρχοι Φράγκοι και κατακτηθέντες Ορθόδοξοι Λατίνοι 3». 

Συντελεί εις την σύγχυσιν ταύτην η κατά καιρούς βιαία κατάληψις του θρόνου του Πάπα Ρώμης υπό φιλοφράγκων ή φράγκων επισκόπων, τους οποίους οι Δυτικοί ιστορικοί εμφανίζουν ως σωτήρας της Εκκλησίας από την κυριαρχίαν των φιλελλήνων Λατίνων της μέσης Ιταλίας. 

Επί Μεγάλου Φωτίου υπήρχε μόνιμον σχίσμα και συγχρόνως δεν έγινε δογματικόν σχίσμα. Δηλαδή πρέπει να ξεχωρίσωμεν σαφώς τους Φράγκους από τους Λατίνους. Μεταξύ Φράγκων και Ορθοδόξων υπήρχε μόνιμον σχίσμα εξ αιτίας της Ζ’ Οικ. Συνόδου και του Filioque. Αλλά μεταξύ Λατίνων και Ελλήνων ούτε υπήρχε ούτε έγινε επί Φωτίου δογματικών σχίσμα, αφού εις τα θέματα ταύτα υπήρχε απόλυτος συμφωνία 4. 

Οι Λατίνοι και Έλληνες του 9ου αιώνος εθεώρουν αλλήλους ως Ορθοδόξους και τους Φράγκους ως ετεροδόξους, ως φαίνεται σαφώς από τας κατά των Φράγκων αποφάσεις της επί Φωτίου Η’ Οικ. Συνόδου περί εικόνων και Filioque3 και ως φαίνεται τόσον σαφώς από το έργον των ‘Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, οι οποίοι εκήρυξαν το ορθόδοξον σύμβολον εν αντιθέσει προς το φραγκικόν ως υπηρέται και αντιπρόσωποι των Ορθοδόξων Παπών της Πρεσβυτέρας Ρώμης.

Επί δύο αιώνας, ήτοι από του 794 και 809, ότε οι Φράγκοι κατε δίκασαν την Ζ΄ Οικ. Σύνοδον και εδογμάτισαν το Filioque, μέχρι του 1009 η 1014, ότε εισήχθη οριστικώς το Filioque εις το σύμβολον εν Ρώμη, ηγωνίσθησαν σκληρώς οι εν Ιταλία Ορθόδοξοι Λατίνοι να διατηρήσουν την πίστιν της Ζ’ και Η’ Οικ. Συνόδου 5. 

Παρά τας πιέσεις των Φράγκων οι φιλέλληνες Λατίνοι της μέσης Ιταλίας ηρνήθησαν επί δύο αιώνας να προσθέσουν το Filioque εις το σύμβολον της πίστεως. Τελικώς όμως κατέλαβον τον θρόνον της Ρώμης οι φιλοφράγκοι και τω 1014 ο Πάπας Βενέδικτος ο Η’ προσέθεσεν οριστικώς το Filioque εις το σύμβολον.

Συνεχίζεται

1. Η Σύνοδος αναθεματίζει 1) τους μη αποδεχομένους την Ζ’ Οικ. Σύνοδον (Mansi C.C. XVII, 493-496), και 2) τους προσθέσαντάς τι εις το σύμβολον (αυτόθι, 516-517) χωρίς όμως να κατονομάζωνται οι εν λόγω αιρετικοί, πράγμα πρωτοφανές εν τοις πρακτικοίς και όροις Οικουμενικών και τοπικών Συνόδων. Η τακτική αυτή εξηγείται βάσει της προς Φώτιον προσαφθείσης εις τα πρακτικά προσωπικής επιστολής του πάπα Ιωάννου Η’, εν η παρακαλεί ίνα επιτραπή η διά της πειθούς προσπάθεια να απαλειφθή το Filioque, το οποίον «ουκ έστι παγιωθέν εκ πολλών ενιαυτών και διά ταύτα καλώς έχειν έδοξεν ημίν, ίνα μη μετά βίας αναγκασθή τις παρ’ ημίν εάσαι την προσθήκην, ην έφθασεν εν τω συμβόλω προσθείναις (αυτόθι, 525).

Εφ’ όσον προηγουμένως διεβεβαίωσε τον Φώτιον ότι εν Ρώμη δεν εισήχθη η προσθήκη εν τω συμβόλιω (αυτόθι, 525) τα υπό του Πάπα γραφέντα ταύτα σημαίνουν σαφώς ότι εφοβείτο την διά της βίας επιβολήν της προσθήκης και εν Ρώμη, εάν ερεθισθούν οι Φράγκοι. Ο φόβος αυτός εξηγεί επίσης και τα υπό Μεγάλου Φωτίου διπλωματικώς εν τη Συνόδω λεχθέντα διά τους μη αποδεχομένους την Ζ’ Οικ. Σύνοδον· «ίσως παρά τισιν εστίν αμφιβολία, φήμη μεν γαρ τοιαύτη περιαγγέλλεται, το δε αληθές ούτω και μέχρι νυν επιστάμεθα» (αυτόθι, 493). 

Ο φόβος ούτος του πάπα έναντι των Φράγκων και φιλοφράγκων εξηγεί επίσης διατί τα θέματα περί Ζ’ Οικ. Συνόδου και Filioque παραλείπονται εν ταις οδηγίαις του πάπα προς τους αντιπροσώπους του εις την Σύνοδον ως επίσης διατί αι οδηγίαι αυταί κατεγράφησαν εις τα πρακτικά. Δηλαδή εγένετο διπλωματική προσπάθεια ίνα μη φανή ο πάπας εχθρικώς διακείμενος έναντι των Φράγκων.

2. Εξ αιτίας επιστολών του φιλοφράγκου Πάπα Νικολάου Α’ έγραψαν Φράγκοι θεολόγοι και επίσκοποι κατά των «αιρετικών» Ελλήνων. Εκ των έργων τούτων διασώζονται τρία 1) Liber adversus Graecos, του Aeneas των Παρισίων (Migne, P. L. 121, 685-763). 2) Contra Graecorum opposita, του Ratramnus του Corbie (αυτόθι, 225-346) και 3) Responsio de fide S. Trinitate contra Graecorum haeresim, της Συνόδου των Γερμανών Επισκόπων (αυτόθι, 119, 1201-1212).

3. Κατά τον 9ον, 10ον και αρχάς του 11ου αιώνος οι ολίγοι εναπομείναντες αμιγείς Λατίνοι της περιοχής της Ρώμης είχαν αποστροφήν προς τους Λογγοβάρδους και Φράγκους κατακτητάς και συνεχώς επανεστάτουν κατά της κυριαρχίας αυτών και κατά των υπό των Φράγκων επιβληθέντων παπών και τη βοηθεία της Κων/πόλεως επεκράτησαν επί το πλείστον φιλέλληνες και Ορθόδοξοι Πάπαι μέχρι το 1009.

4. Δηλαδή η υπό της Ρωμαϊκής Εκκλησίας αναγνώρισις ως Πατριάρχου Κων/πόλεως του Ιγνατίου και μη αναγνώρισις του Φωτίου είχε χαρακτήρα κανονικόν και ουχί δογματικόν. Ο περί Filioque αγών του Φωτίου εγένετο κατά των εν Βουλγαρία Φράγκων ιεραποστόλων και των φιλοφράγκων Λατίνων αλλ’ ουχί κατά της Εκκλησίας της Ρώμης, εν η την μεγίστην πλειοψηφίαν και κυριαρχίαν είχον οι φιλέλληνες Λατίνοι, οίτινες εθεώρουν εαυτούς ως Ρωμαίους, δηλαδή Ρωμηούς, με αυτοκράτορα εν Κων/πόλει ή Νέα Ρώμη. Εν τη Εγκυκλίω Επιστολή του προς τους της Ανατολής αρχιερατικούς θρόνους καταγγέλλει ο Φώτιος τους εν Βουλγαρία ιεραποστόλους (Φράγκους) επί αιρέσει, αλλά διαχωρίζει απ’ αυτούς τον πάπαν της Ρώμης, διά τον οποίον αρκείται εις την κατ’ αυτού περί τυραννίδος και ανατροπής εκκλησιαστικών θεσμών κατηγορίαν, ήτις έφθασεν εις Κων/πολιν εξ Ιταλίας. Ιδε επιστολήν εν Ι. Καρμίρη Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία, τομ. Ι (1960), σ. 328-329.

5. Εις τα δυτικά εγχειρίδια εκκλησιαστικής ιστορίας των ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντών η εξασκηθείσα ψήφω κλήρου και λαού κανονική κυριαρχία των Ρωμαίων φιλελλήνων επί του θρόνου του πάπα Ρώμης περιγράφεται ως κάτι το κακόν, από το οποίον απηλλάγη η Εκκλησία της Ρώμης τη επεμβάσει αγίων Φράγκων αυτοκρατόρων. Εις τας φραγκικάς πηγάς οι ως ανήθικοι πάπαι εμφανισθέντες είναι πάντοτε φιλέλληνες και οι φιλοφράγκοι πάπαι είναι πάντοτε οι άγιοι.

*  Ομιλία γενομένη τη 11η Μαίου 1971 εις τον ι. ναόν Αγίου Δημητρίου εν Θεσσαλονίκη κατά την διορθόδοξον Θ. Λειτουργίαν επί τη μνήμη των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου.

Από το περιοδικό «Γρηγόριος ο Παλαμάς» της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, έτος ΝΔ’, Ιούλιος – Αύγουστος 1971,τεύχος 624,

Επιμέλεια: Στ.Κ.