Blog

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου- Ροτόντα ως τζαμί επί τουρκοκρατίας. (Από https://el.m.wikipedia.org/wiki/Αρχείο:Thessaloniki_Rotunda_Langlume.jpg).

Γράφει ο ιστορικός Πολυχρόνης Κ. Ενεπεκίδης ο οποίος βασίζεται σε πληροφορίες του γερμανού βουλευτή και συγγραφέα Βίσμαρκ Καρλ Μπράουν που επισκέφτηκε την Θεσσαλονίκη.

Πώς μετέτρεπαν οι Τούρκοι τις εκκλησίες σε τζαμιά. – Περιγραφή των ναών: Αγίου Γεωργίου, Αχειροποιήτου, των Δώδεκα Αποστόλων, Αγίας Σοφίας και Αγίου Δημητρίου.

«Κατά το 1875 που την επισκέφθηκα είχε η Θεσσαλονίκη 36 τζαμιά από τα οποία 12 υπήρξαν αρχικά βυζαντινές χριστιανικές εκκλησίες που πρώτα οι Τούρκοι τις μετέτρεψαν σε μουσουλμανικά τεμένη. 

Στην μεταμόρφωση αυτή οφείλουμε την προστασία και την διατήρηση πολλών καλλιτεχνικών μνημείων. Ακόμη και την Ακρόπολη των Αθηνών την άφησαν οι Τούρκοι αλώβητη απ’ την στιγμή που έστησαν στην κορφή της την ημισέληνο. 

Με τη μέθοδο αυτή της κατοχής πέρασε αδιαφιλονίκητα το δικαίωμα της ιδιοκτησίας επί του ιερού από τον πολύμορφο κόσμο των αρχαίων θεών στον έναν και μοναδικό Αλλάχ. Οι Τούρκοι διατήρησαν τα πάντα κατά ένα τρόπο ανεκτό, η δε καταστροφή της Ακροπόλεως οφείλεται κατά κύριο λόγο στο βομβαρδισμό των Βενετσιάνων και στην αγγλική ληστεία», γράφει ο ξεναγός μας Καρλ Μπράουν.

Παρερχόμαστε την αρκετά ιδιότυπη αυτή τουρκική μέθοδο διατηρήσεως ξένων κατακτημένων αρχαίων μνημείων χωρίς ν’ αμφισβητήσουμε την αρπακτικότητα των χριστιανών σταυροφόρων, παλαιάς και νέας χρονολογίας, που είχαν έρθει στα ξένα εδάφη για να τα «απελευθερώσουν» μαζί με τους θησαυρούς τους από κατακτητές και τους νόμιμους ιδιοκτήτες τους για να τους διαφυλάξουν δήθεν καλύτερα στα δικά τους μουσεία και ιδιωτικά σπίτια -, και δίνουμε το λόγο ασχολίαστα στον Γερμανό πολιτικό αφήνοντάς τον ελεύθερο να μας ξεναγήσει όπως εκείνος θέλει να μας πει τη γνώμη του, που ήταν η διάχυτη γνώμη της εποχής του στις περισσότερες χώρες της δυτικής Ευρώπης πρίν εκατό χρόνια. 

Σημασία έχει η αυτοψία της ξενάγησης – τα συμπεράσματα είναι καθήκον της συγκριτικής ιστοριογραφίας κάθε νέας εποχής. Γράφει ο Καρλ Μπράουν: «Κι’ εδώ στη Θεσσαλονίκη η μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά έγινε με πολύ απλό τρόπο. Στους θόλους έστηναν την ημισέληνο, δίπλα στην εκκλησία ένα μιναρέ, και να από την πρώην μονή ένα μοναστήρι για ντερβίσηδες. 

Στο εσωτερικό όμως της εκκλησίας ο σουβατζής ή ο μπογιατζής εξαφάνιζε με τα μέσα του όλες τις ανθρώπινες μορφές. Αν κάποτε θαρχόταν ο καιρός που θα επιτρεπόταν ν’ απομακρύνουν τα επιχρίσματα αυτά, θα έβλεπαν το φως αναμφίβολα άκρως ενδιαφέροντα βυζαντινά μωσαϊκά γύρω από τον πέμπτο ή έκτον αιώνα που είναι τώρα σκεπασμένα αλλά με μεγάλες ζημιές.

Ο εικονοκλαστικός φανατισμός των Τούρκων προχωρεῖ ωστόσο καμμιά φορά στο έργο του με μια αφελή μέθοδο διαφύλαξης των μνημείων. Σε μια από τις μεταμορφωμένες εκκλησίες της Θεσσαλονίκης βρέθηκαν στον τρούλο αιωρούμενοι άγγελοι. Έπρεπε φυσικά να τους βγάλουν.

Περιορίστηκαν όμως στο να επιχρωματίσουν το άνω μέρος του σώματός τους παριστάνοντάς το σαν δέντρο. Σ’ αυτές τις κορφές των δέντρων βλέπουμε τώρα στο κάτω μέρος αντί κορμών δύο ανθρώπινα σκέλη. Τα σκέλη δεν πειράζουν, αρκεί που δεν υπάρχουν πια ανθρώπινες μορφές.

Είναι τόσο άνθρωποι όσο είναι λιοντάρια και οι περίφημοι λέοντες της Αλάμπρας ή και ο αρχαίος λέων που τον έφερε απ’ την Ανατολή στο Μπράουνσβαϊκ κάποιος από τον οίκο των Ουέλφων. Όπως είναι γνωστό, έβαλαν σ’ αυτά τα λιοντάρια τετράγωνα σκέλη κι’ έτσι πέρασαν πανευτυχή από την κατηγορία των ζώντων όντων στον κόσμο των συμβόλων.

Άγιος Γεώργιος (Ορτάτς τζαμί) [Ροτόντα]

Η αρχαιότερη από τις εκκλησίες αυτές είναι φυσικά εκείνη που οι Έλληνες την ονομάζουν Άγιος Γεώργιος και οι Τούρκοι Ορτά Σουλτάν – Οσμάν τζαμί. Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της πόλης μεταξύ της αψίδας του θριάμβου και της πύλης της Καλαμαριάς.

Βρίσκεται σ’ ένα είδος βάθυνσης του εδάφους στην οποία κατεβαίνει κανείς με πολλά σκαλοπάτια. Το κυκλικό της σχήμα (Ροτόντα) θυμίζει το Πάνθεον. Στο κάτω μέρος σχηματίζει ένα οκτάγωνο με φοβερά παχείς τοίχους. Σε καθένα από τους τοίχους αυτούς υπάρχει ένας ναΐσκος.

Πάνω από τους ορθοστάτες αυτών των τοίχων και τον ναΐσκο βλέπει κανείς μια διπλή σειρά από παράθυρα. Ο εσωτερικός θόλος της Ροτόντας αποτελεί ένα τεράστιο ημισφαίριο χωρισμένο σε οκτώ τμήματα.

Κάθε τμήμα παρουσιάζει αρχιτεκτονικές εικόνες σε στυλ τοπίων και από δύο αγγέλους που προσεύχονται. Νομίζω ότι στην περίπτωση αυτή μετέβαλαν οι Τούρκοι τα αγγελικά σώματα σε δέντρα.

Τα υπόλοιπα μωσαϊκά έχουν διασωθεί αρκετά καλά γιατί παριστάνουν πουλιά και οπώρες. Αυτές οι τελευταίες παραστάσεις παρουσιάζουν εκείνες τις ζημιές που προκαλεί το «δόντι του χρόνου» χωρίς τη συνδρομή του ανθρώπου. Διότι η επιδιόρθωση ενός έργου που υπέστη ζημίες είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τις θεμελιώδες αρχές των Τούρκων.

Προτιμούν να κτίσουν ένα νέο τζαμί – υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν χρήματα – παρά να συντηρούν και να επιδιορθώνουν ένα ήδη υπάρχον. Και τούτο διότι το νέο κτίσμα εξασφαλίζει αναμφίβολα την υποψηφιότητα του κτήτορος για τον παράδεισο.

Τα προσκτίσματα των Τούρκων σ’ αυτήν την εκκλησία συνίστανται μεταξύ άλλων και σε μια ωραία αυλή με μια βρύση για τις πέντε υποχρεωτικές κάθε ημέρα πλύσεις. Εδώ δείχνουν επίσης και ένα αρχαίο μάρμαρο (με ανάγλυφα) που παρουσιάζει, όπως λένε, τον απόστολο Παύλο όρθιο να κηρύττει στη Θεσσαλονίκη.

Συνεχίζεται

Από το βιβλίο του Πολυχρόνη Π. Ενεπεκίδη, η «Θεσσαλονίκη στα 1875-1912» του εκδοτικού οίκου των Αδελφών Κυριακίδη.

Επιμέλεια: Στ.Κ.