Blog

Ο Απόστολος Παύλος στη Θεσσαλονίκη

Του Παναγιώτη Χρήστου

Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Παύλος, Απόστολος, ιδρυτής της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης» του «Αγιολογίου της Θεσσαλονίκης», τόμος β’, του Κέντρου Αγιολογικών Μελετών της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης. Έκδοση Ιεράς Μονής Αγίας Θεοδώρας Θεσσαλονίκης. 

Όπως γίνεται αντιληπτό η παρουσία του Παύλου στη Θεσσαλονίκη και γενικότερα στην Ελλάδα δεν ήταν κάτι το συνηθισμένο. Για να γίνει όμως κατανοητή η μεγάλη σημασία της επισκέψεώς του και να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η σπουδαιότητά της πρέπει να συνδυασθεί με τα γεγονότα που προηγήθηκαν και τα οποία κατά κάποιο τρόπο την προκάλεσαν. 

Η δεύτερη αυτή Αποστολική περιοδεία του Απ. Παύλου ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την πορεία της χριστιανικής Εκκλησίας, η οποία άρχισε αμέσως μετά την Αποστολική Σύνοδο στην Ιερουσαλήμ και η οποία δικαίωσε τις θεολογικές απόψεις του Απ. Παύλου και ανεγνώρισε το επιτελεσθέν ιεραποστολικό έργο του. 

Προέβη μάλιστα στην επίσημη διακήρυξη ότι οι εξ εθνών χριστιανοί δεν είναι υποχρεωμένοι να τηρούν το Μωσαϊκό Νόμο και παράλληλα ετόνισε τον παγκόσμιο και οικουμενικό χαρακτήρα του μηνύματος της σωτηρίας του Χριστού.

Έτσι η επίσκεψη του Παύλου, μετά τους Φιλίππους, στη Θεσσαλονίκη, αποτελεί σημαντικό γεγονός γιατί συνδέεται με την υλοποίηση της ληφθείσης αποφάσεως της Αποστολικής Συνόδου να διακηρύξει την οικουμενικότητα του Χριστιανισμού.

Ο Παύλος ξεκινώντας από τους Φιλίππους και διερχόμενος τη Μακεδονία δεν επισκέφθηκε όλες τις εβραϊκές κοινότητες παρά μόνο τις πόλεις εκείνες που βρίσκονταν κατά μήκος της Εγνατίας και ήταν οι πιο σημαντικές. 

Μετά τους Φιλίππους, που ήταν η μεγαλύτερη ρωμαϊκή αποικία της επαρχίας, η Θεσσαλονίκη ήταν η πρωτεύουσα της επαρχίας και η Βέροια η έδρα της επαρχιακής οργανώσεως του κοινού των Μακεδόνων. 

Άφησε εκτός σχεδίου επισκέψεώς του την Αμφίπολη, που ήταν άλλοτε πρωτεύουσα της πρώτης μερίδος και αξιόλογη παραλιακή πόλη της Μακεδονίας, τους Στόβους, που βρίσκονταν μακριά από την πορεία του και άλλες. 

Οι εβραϊκές κοινότητες των πόλεων που επισκέφθηκε ο Παύλος, απολάμβαναν ορισμένα προνόμια από το Ρωμαϊκό κράτος, είχαν αυτόνομη διοικητική, οικονομική και κάποια δικαστική οργάνωση και τους επιτρεπόταν να τελούν τα της λατρείας τους σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο σε ειδικούς χώρους, τις Συναγωγές.

Και είχαν όλες οι πόλεις που επισκέφθηκε ο Παύλος Συναγωγές, εκτός των Φιλίππων για την οποία υπάρχει κάποια αμφισβήτηση, ίσως όχι δικαιολογημένη, εφ’ όσον η καλούμενη “προσευχή” (Πρ. 16, 13) χρησιμοποιόταν και για τη Συναγωγή ως οίκος και χώρος λατρείας, όπως συνέβαινε στη Θεσσαλονίκη και στη Βέροια (Πρ. 17. 1. 10). 

Κάθε ιουδαϊκή κοινότητα είχε τη δική της περιουσία, το δικό της οίκο λατρείας (αγιοτάτη συναγωγή, άγιος τόπος) με δικές της προσόδους που προέρχονταν από διάφορες εισφορές δωρεές των μελών της κοινότητος και αποτελούσε αυτόνομο οργανισμό με δικαιοδοσίες μόνο μεταξύ των μελών της. 

Στις σχέσεις προς τρίτους το λόγο είχε η πόλη στην οποία ανήκε η κοινότητα με δικαιοδοσίες μόνο μεταξύ των μελών της. Γι’ αυτό ο Παύλος και οι οπαδοί του, ως Ιουδαίοι, προσάγονταν όχι στη Συναγωγή ή τους άρχοντες αλλά ενώπιον των στρατηγών της πόλεως (Φιλίππους) ή των πολιταρχών της πόλεως (Θεσσαλονίκη).

Η Θεσσαλονίκη την εποχή αυτή ήταν πρωτεύουσα του δευτέρου τμήματος της Μακεδονίας, που περικλειόταν από τους ποταμούς Αξιό δυτικά και Στρυμόνα ανατολικά, όπως την είχαν διαιρέσει οι Ρωμαίοι όταν την κυρίευσαν το 146 π.Χ., και είναι κατά σειρά η δεύτερη πόλη που επισκέφθηκε ο Παύλος για να κηρύξει το λόγο του Θεού και της οποίας οι χριστιανοί θα αποτελέσουν το πρότυπο των χριστιανών όλης της Ελλάδος, όπως θα αναφέρει ο Παύλος στην προς Θεσσαλονικείς πρώτη επιστολή του (Α΄ Θεσ. 1, 7).

Ήταν από τις πλουσιότερες και πολυανθρωπότερες πόλεις της Μακεδονίας, με πληθυσμό που ξεπερνούσε τους 200.000 κατοίκους. 

Κατά το Στράβωνα ήταν “μητρόπολις” της Μακεδονίας και είχε το προνόμιο της “ελευθέρας πόλεως”. Είχε αυτοδιοίκηση με το θεσμό των 5-6 “πολιταρχών” (Πρ. 17, δε.) οι οποίοι εκλέγονταν από το λαό και αποτελούσαν τους ανώτατους άρχοντες της πόλεως, με διοικητικές, δικαστικές και αστυνομικές αρμοδιότητες τόσο απέναντι στο “Δήμο”, που ήταν άλλος θεσμός αυτοδιοικήσεως, όσο και απέναντι του ρωμαίου πραίτορα (στρατηγού), που έδρευε στη Θεσσαλονίκη.

Κατοικούνταν ως επί το πλείστον από Έλληνες, Εβραίους και Ρωμαίους. Οι Εβραίοι, που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη από τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεώς της από το βασιλέα Κάσσανδρο το 315 π.Χ., προέρχονταν από άλλες πόλεις των περιοχών της Μεσογείου και επιδίδονταν στο εμπόριο. Με τον καιρό ο αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά και τις θρησκευτικές τους ανάγκες εξυπηρετούσε η Συναγωγή. 

Παρ’ ότι υπήρχε πολύς πλούτος και η πόλη παρουσίαζε μεγάλη κίνηση, λόγω της θέσεώς της στο μέσο της Εγνατίας όπου με το λιμάνι της, σημαντικό παράγοντα για την οικονομία της πόλεως, εν τούτοις στη Θεσσαλονίκη υπήρχε και μεγάλη φτώχεια και αθλιότητα. 

Η ζωή ήταν πολύ ακριβή, γι’ αυτό και αναγκαζόταν ο Παύλος να εργάζεται για να εξοικονομήσει τα απαραίτητα για τη διαβίωσή του και για τον ίδιο λόγο να δέχεται την οικονομική βοήθεια των πιστών της Εκκλησίας των Φιλίππων. Ωστόσο τους πιστούς της Θεσσαλονίκης αποκαλεί “θεοδιδάκτους” σχετικά με την άσκηση της φιλαδελφίας τους (Α΄ Θεσ. 4, 9-10).

Λόγω ακόμη του μικτού πληθυσμού της, η Θεσσαλονίκη παρουσίαζε μεγάλες αντιθέσεις κοινωνικές και οικονομικές. Οι κάτοικοί της διακρίνονταν σε τρεις τάξεις, την ανώτερη (δυνατών, ευγενών), τη μεσαία (εμπόρων, βιοτεχνών και επαγγελματιών) και την κατώτερη (ακτημόνων, χειρονακτών, στρατιωτών, ναυτικών). 

Όπως παρουσίαζε επίσης και θρησκευτικές διαφορές, καθώς τελούνταν διάφορες γιορτές, αγώνες και θεάματα τα οποία συνήθως συνδέονταν με διασκεδάσεις και ακολασίες. Υπήρχαν ανεπτυγμένες τέχνες, ακμάζουσες βιοτεχνίες υφαντικής, ταπητουργίας, επεξεργασίας δερμάτων. Επίσης ελάμβαναν χώρα διαλέξεις πολλών λογίων και σοφιστών ακόμη και διερχομένων από την πόλη.

Συνεχίζεται

Επιμέλεια: Στ.Κ.