Blog

Ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας σε μια γλώσσα που μπορούσαν να την κατανοήσουν οι διανοούμενοι, έδειξε το πραγματικό περιεχόμενο της θεώσεως!

Παναγιώτης Νέλλας

Εισαγωγικά στη μελέτη του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα

Συνέχεια από εδώ: https://agiatheodora.gr/o-agios-nikolaos-kavasilas-evale-tis-vaseis-gia-mia-orthodoxi-koinoniki-pnevmatikotita-kai-ena-orthodoxo-theandriko-anthropismo/

Αλλά το έργο του Καβάσιλα είναι σημαντικό και από άλλη, τη θεολογική ή δογματική άποψη. Είναι γνωστό ότι την εμπειρία της πρωτοχριστιανικής κοινότητας εξέφρασε ο Απόστολος Παύλος με τη σαφώς χριστοκεντρική διδασκαλία του. Το «ζω ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός» και τα σχετικά, προσδιορίζουν εμφαντικά ως σκοπό της χριστιανικής ζωής την ένωση με το Χριστό.

Το σκοπό αυτό κανείς δεν τόλμησε να τον αμφισβητήση. 

Αλλά οι αιρετικοί, συγκεκριμένα σε πρώτη φάση οι αρειανοί, υποστήριζαν ότι ο Χριστός με τον οποίο πράγματι καλείται ο άνθρωπος να ενωθή δεν είναι Θεός, αλλά κτίσμα του θεού. Έτσι αμφισβητήθηκε όχι μόνο το θεμέλιο της πίστεως της Εκκλησίας, η αλήθεια της Αγίας Τριάδος, αλλά και η πραγματικότητα της σωτηρίας του ανθρώπου. 

Γιατί, αν ο Χριστός είναι κτίσμα, ο άνθρωπος με το να ενώνεται μαζί του δεν ενώνεται με το Θεό. Στην πρώτη διάσταση του κινδύνου αυτού οι πατέρες απάντησαν με το δόγμα της Νικαίας, στη δεύτερη με το να ερμηνεύσουν το «εν Χριστώ ζην» του Παύλου ως αληθινή και πραγματική θέωση. 

Η διδασκαλία της θεώσεως γνώρισε στη συνέχεια μεγάλη και λαμπρή ανάπτυξη ως γνήσια έκφραση του ορθόδοξου χριστιανισμού. 

Το ΙΔ’ όμως αιώνα δημιούργησε προβλήματα σε ωρισμένους οι οποίοι, έχοντας διαβάσει στους σχολαστικούς ότι ο άνθρωπος ενώνεται με την κτιστή θεία χάρη, αμφισβήτησαν τη διαδικασία του Παλαμά για τις άκτιστες ενέργειες του Θεού, στις οποίες μετέχοντας ο άνθρωπος θεώνεται. 

Ο άγιος Γρηγόριος έδειξε περίτρανα το παραδοσιακό περιεχόμενο και την ορθοδοξία της διδασκαλίας αυτής και ο Καβάσιλας συμφώνησε απόλυτα μαζί του. Αλλά, παράλληλα, αυτός ξανάφερε στο θεολογικό προσκήνιο την ορολογία του Αποστόλου Παύλου και, προχωρώντας στην κατεύθυνσή της. Ερμήνευσε τη θέωση ως αληθινή και πραγματική χριστοποίηση. Η σημασία της μετατόπισης αυτής είναι πολύπλευρη.

Πρώτα απ’ όλα κάνει εντελώς συγκεκριμένο και σαφές το περιεχόμενο της θεώσεως και την προστατεύει από κάθε παρανόηση. 

Η μυστική οδός την οποίαν οι πατέρες περιέγραψαν εκτενώς δεν υπήρξε πράγματι ποτέ μια αφηρημένη νοητική ή συναισθηματική έξαρση, αλλά συγκεκριμένη υποταγή στη ζωή της Εκκλησίας, συμμετοχή στα μυστήριά της, άσκηση σύμφωνα με τους κανόνες της, κάθαρση από την αμαρτία, προσευχή και ένωση. 

Τα δυο τελευταία, στην ανώτερη βαθμίδα τους που εκφράζει η αδιάλειπτη προσευχή, πραγματοποιούνται με την απόλυτη και μονοδιάστατη συγκέντρωση στον Κύριο Ιησού, με την στον πιο στοιχειώδη ρυθμό της ζωής του ανθρώπου, την αναπνοή, επίκληση του Ονόματός Του. 

Πρόκειται για ένα ολοκληρωτικό βύθισμα στο Χριστό, για μια πραγματική ενχρίστωση. 

Αυτά όλα ήταν γνωστά στους πατερικούς χρόνους. Αλλά το ΙΔ’ αιώνα ορισμένοι διανοούμενοι έπαψαν να τα καταλαβαίνουν. Έβλεπαν εκεί που υπάρχει κατάπαυση νοητική διανοητικά επιτεύγματα, εκεί που υπάρχει απάθεια ψυχολογικές εξάρσεις. 

Ο Καβάσιλας, σε μια γλώσσα που μπορούσαν να την κατανοήσουν, έδειξε το πραγματικό περιεχόμενο της θεώσεως. Το θέμα έχει σημασία και για τις μέρες μας, που ο εύκολος τρόπος με τον οποίο μιλάμε συχνά για τη θέωση, κινδυνεύει τον πιο μεγάλο θησαυρό της παραδόσεώς μας, το πιο δυσκολοαπόκτητο αγαθό, να το μετατρέψη σε ένα νεφελώδες και απροσδιόριστο κατηγόρημα που λειτουργεί πολλές φορές ως σύνθημα.

Ύστερα, η μετατόπιση που πραγματοποίησε ο Καβάσιλας στη θεολογική ορολογία και όσα αυτή εμπεριέχει, συνέβαλε αποφασιστικά και στην από την πλευρά της χριστιανικής θεολογίας, ερμηνεία του ανθρώπου. 

Περιγράφοντας αναλυτικά και εκτεταμένα πώς οι ποικίλες διαστάσεις και λειτουργίες του ανθρώπου ενώνονται με το Χριστό, μέσα από ποιες διαδικασίες, και πώς λειτουργούν στη συνέχεια, πώς οι «αισθήσεις» και «δυνάμεις» του ανθρώπου μετατρέπονται σε «αισθήσεις» και «δυνάμεις» πνευματικές η «αισθήσεις» και «δυνάμεις» Χριστού και όλα τα σχετικά, ο Καβάσιλας κάνει μια σε βάθος φαινομενολογική, όπως θα την ωνόμαζε η σημερινή φιλοσοφία, ανάλυση της καινής κτίσεως ή αγιότητος ή θεώσεως ή χριστοποιήσεως ή όπως αλλοιώς η παράδοση ωνόμασε την κατάσταση της Ενώσεως του ανθρώπου με το Θεό. 

Με τις Θεομητορικές Ομιλίες του πρώτα και κυρίως με την «Εν Χριστώ ζωή» προσφέρει μια πραγματική χριστιανική ανθρωπολογία, απαντώντας έτσι σε μια άλλη μεγάλη ανάγκη εκείνης, αλλά και της δικής μας εποχής και σημειώνοντας και από αυτή την άποψη σταθμό στην ιστορία της χριστιανικής θεολογίας. 

Η «Εν Χριστώ ζωή» είναι πράγματι ένα κείμενο θεμελιακά ανθρωπολογικό.

Ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας τιμάται στις 20 Ιουνίου.

Απόσπασμα από τα «Πρακτικά Θεολογικού συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην του σοφωτάτου και λογιωτάτου και τοις όλοις αγιωτάτου Οσίου πατρός ημών Νικολάου Καβάσιλα του και Χαμαετού». Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε προνοία του παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος β’, (17-20 Ιουνίου 1982). Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης 1984. 

Επιμέλεια: Στ.Κ.