Blog

Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος: Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, η συγκρότηση και οι πνευματικές προϋποθέσεις των Θεσσαλονικέων Ιεραποστόλων

Συγκρότησις και πνευματικαί προϋποθέσεις

Οι δύο Θεσσαλονικείς, εις τους οποίους ανετέθη η αποστολή διά τον ευαγγελισμόν της Μοραβίας, διεκρίνοντο διά την μόρφωσιν και εσωτερικήν των κατάρτισιν. 

Αν κρίνη κανείς από την πληροφορίαν, την οποίαν δίδει ο βιογράφος του Κωνσταντίνου, ότι ο πατήρ των Λέων ήτο ανώτατος αξιωματικός (δρουγγάριος) εις την Θεσσαλονίκην, οι δύο αδελφοί θα πρέπη όχι μόνον να ανετράφησαν εις ατμόσφαιραν αρχοντικήν, αλλ᾽ ακόμη και να έλαβον την καλυτέραν διά την εποχήν των μόρφωσιν. 

Ο Κωνσταντίνος εν συνεχεία εσπούδασεν εις Κωνσταντινούπολιν πλησίον του Λέοντος του Φιλοσόφου και του Φωτίου γραμματικήν, γεωμετρίαν, διαλεκτικήν, φιλοσοφίαν, αριθμητικήν, αστρονομίαν, μουσικήν και όλας τας άλλας ελληνικάς τέχνας. 

Ιδιαιτέρως η γλωσσομάθειά του ήτο εκπληκτική. Εκτός της ελληνικής και της σλαβικής γλώσσης εγνώριζεν ακόμη την εβραϊκήν, συριακήν και και αραβικήν. 

Κατ’ αρχάς εχρημάτισε βιβλιοθηκάριος της πατριαρχικής βιβλιοθήκης και εν συνεχεία, πολύ νέος ακόμη, διεδέχθη τον Φώτιον ως καθηγητής της Φιλοσοφίας εις την περίφημον Σχολήν της Μαγναύρας, το πανεπιστήμιον της Κωνσταντινουπόλεως. 

Ο βιογράφος του συνεχώς τον επονομάζει «ο Φιλόσοφος». Λόγω της μεγάλης μορφώσεως και ευφυίας του εστάλη, ως ήδη ανεφέρθη, δις υπό του βυζαντινού αυτοκράτορος εις εμπιστευτικάς και δυσκόλους αποστολάς. 

Συγχρόνως ανέπτυξεν, ως δεικνύουν νεώτεραι έρευναι, και δραστηριότητα συγγραφικήν. Εις ένα του έργον ανέπτυσσε τας χριστιανικάς απόψεις κατ’ αντιδιαστολήν προς τας των Σαρακηνών και των Χαζάρων, δυστυχώς, όμως τούτο δεν σώζεται εις την ελληνικήν. 

«Ο αδελφός του Μεθόδιος το μετέφρασεν εις την σλαβονικήν και το διήρεσεν εις οκτώ ομιλίας. Πιθανώς ο βίος του Κυρίλλου περιέχει περίληψιν του εν λόγω έργου».

Ο κατά δώδεκα έτη μεγαλύτερος αδελφός Μεθόδιος, μετά από αρτίας και αυτός σπουδάς, λίαν ενωρίς ανήλθεν εις ανώτατα κρατικά αξιώματα. Υπηρέτησεν υπό τον αυτοκράτορα Θεόφιλον ως διοικητής («άρχων») μιας σλαβικής επαρχίας πλησίον των βουλγαρικών συνόρων, όπου διεκρίθη διά την σύνεσιν και τα διοικητικά του χαρίσματα. Αλλά το 840 εις νεαράν ακόμη ηλικίαν εγκατέλειψε τας κοσμικάς τιμάς και απεσύρθη εις μονήν πλησίον του όρους Ολύμπου

της Βιθυνίας (Μ. Ασία), διότι όπως χαρακτηριστικώς ο βιογράφος του σημειώνει, «δεν μπορούσε να ησυχάση την ευγενική του ψυχή με κάτι που δεν ήταν αιώνιο». 

Και καταλήγει ότι υπετάγη πλήρως εκεί, έζησε με απόλυτον συνέπειαν τους μοναχικούς κανόνας και αφοσιώθη εις την μελέτην1.

Ο Κύριλλος επίσης παρά την οικουμενικήν δραστηριότητά του επόθει την ζωήν της περισυλλογής και σιωπής. Μετά την αποστολήν του εις τους Άραβας, αφού εμοίρασε τα υπάρχοντά του εις τους πτωχούς, απεσύρθη αναζητών την μοναχικήν αυτοσυγκέντρωσιν. 

Αργότερον μετέβη εις τον Όλυμπον (της Βιθυνίας) πλησίον του αδελφού του και έζη εκεί, «αδιαλείπτως προσευχόμενος προς τον Θεόν και ασχολούμενος μόνον με τα βιβλία»2.

Πρέπει ιδιαιτέρως να υπογραμμισθή η σύνθεσις των προσόντων, τα οποία συνεκέντρωναν οι δύο βυζαντινοί ιεραπόστολοι: 

α) Ευρυτάτη μόρφωσις, η οποία τους επέβαλεν εις τα πλέον ετερογενή περιβάλλοντα, από το αυτοκρατορικόν βυζαντινόν έως το προκατειλημμένον ρωμαϊκόν και αλλόθρησκον μουσουλμανικόν ή αραβικόν. 

β) Πείρα της κοινωνίας, η οποία εξετείνετο και πέραν των συνόρων της αυτοκρατορίας. 

γ) Έντασις εσωτερικής ζωής εν προσευχή και μελέτη, πόθος ολοκληρωτικής αφιερώσεως εις τον Θεόν. 

Είναι συγκινητική και δηλωτική της ποιότητος της πνευματικής των ζωής η ταπείνωσις με την οποίαν ο Μεθόδιος, ο τέως βυζαντινός έπαρχος, ηκολούθησε τον αδελφόν του. 

Ότι δε τούτο δεν εσχετίζετο καθόλου με αδυναμίαν χαρακτήρος αποδεικνύεται από την ηγεμονικήν σταθερότητα και αποφασιστικότητα, την οποίαν έδειξεν εις την μετέπειτα -ως θα ίδωμεν- σύγκρουσίν του με τους Βαυαρούς επισκόπους.

Χαρακτηριστικώς σημειώνει ο Θεοφύλακτος εις τον βίον του Κλήμεντος σχετικώς με τους δύο Αποστόλους των Σλάβων:

«Μεθόδιος, ος την Παννόνων επαρχίαν εκόσμησεν αρχιεπίσκοπος Μοράβου γενόμενος, και Κύριλλος, ο πολύς μεν την έξω φιλοσοφίαν, πλείω δε την έσω, και της των όντων φύσεως επιγνώμων, μάλλον δε του ενός Όντος, παρ’ ου πάντα εκ μη φαινομένων το είναι έλαβον. Ούτοι γαρ δη διά την του βίου καθαρότητα, Θεόν βαλόντες εν εαυτοίς, και διά του τον φόβον λαβείν εν γαστρί το σωτηριώδες Πνεύμα αποτεκείν σπεύδοντες είχοντο μεν ικανώς λόγου διδασκαλικού, Ελλάδι γλώσση προσφερομένου, και πολλούς είλκεν, η της τοιαύτης σοφίας άλυσις».

Αυτή η θαυμαστή εναρμόνισις επιστημονικού καταρτισμού, πείρας του κόσμου, πόθου διά την «κεκρυμμένην ζωήν εν Χριστώ» υπήρξεν η μυστική φλέβα, η οποία έδωσε τόσην δύναμιν και καρποφορίαν εις το έργον των δύο κορυφαίων βυζαντινών ιεραποστόλων. Και θα πρέπη να αποτελή -τουλάχιστον ως ιδανικόν αφετηρίαν και βάσιν όσων σκέπτονται να διακονήσουν εις το έργον της ορθοδόξου ιεραποστολής.

1. Zitije Mefodija III. Όπως αναφέρει στο κεφάλαιον (IV) (IV) ο βιογράφος βιογράφος του, μετά την επιτυχή αποστολήν εις τους Χαζάρους, ο πατριάρχης και ο αυτοκράτωρ επέμειναν να τον κάμουν «Αρχιεπίσκοπον σε μια μεγάλη επαρχία, που χρειαζόταν ένα τέτοιον άνθρωπον. Επειδή όμως αρνήθηκε, τον τοποθέτησαν άθελά του ηγούμενο στην μονή του Πολυχρονίου».

2. Zitije Konstantina Filosofa VII. Δεν έχει αποσαφηνισθή εάν ο Κωνσταντίνος (Κύριλλος) εις τον Όλυμπον εκάρη μοναχός, έμεινεν ως δόκιμος ή απλώς απεσύρθη διά περισυλλογήν. Εις τον βίον του Κλήμεντος (Migne P. G. 126, 1197 και 1200) αναφέρεται ότι ολίγον προ του θανάτου του Κυρίλλου εις Ρώμην «προγνούς την εαυτού τελευτήν το των μοναχών σχήμα επαμφιέννυται, και πάλαι μεν τούτο ποθών, διά δε μετριοφροσύνην ως μέγα τι και την αυτού ισχύν υπερβαίνον αναδυόμενος και φωτί φως προσλαβών εις ουρανούς μετέστη». Ο J. Vajs διετύπωσε την άποψιν ότι προ του θανάτου του ο Κωνσταντίνος (Κύριλλος) έλαβεν απλώς το «μέγα σχήμα» (παρά J. Bujnoch, μν. εργ. 175). Αναμφισβήτητος πάντως μένει ο βαθύς σεβασμός και η αγάπη του μεγάλου Ιεραποστόλου προς τον μοναχικόν βίον.

Από το τεύχος του μακαριστού Αναστασίου Γιαννουλάτου, Επισκόπου Ανδρούσης αργότερα αρχιεπισκόπου Αλβανίας, «Κύριλλος και Μεθόδιος, Δείκται πορείας», έκδοση της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1980 (πρώτη έκδοση 1966).