Blog

Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας: Τα κείμενά του τα διατρέχει από την αρχή ως το τέλος μια ισχυρή πνοή ασίγαστης αγάπης, ένας αδήριτος μανικός όσο και νηφάλιος έρως!

Παναγιώτης Νέλλας

Εισαγωγικά στη μελέτη του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα

Συνέχεια από εδώ: https://agiatheodora.gr/o-agios-nikolaos-kavasilas-gnorize-oti-i-alitheia-otan-anadeichthei-ftanei-apo-moni-tis-na-krinei-ta-lathi-kai-na-eleftherosei-apo-afta/

Μένει να πούμε δυο λόγια για τον τρόπο με τον οποίο ο Καβάσιλας κινήθηκε μέσα στο διανοητικό κλίμα που χαρακτήριζε την εποχή του.

Σπούδασε και αναπτύχθηκε μέσα σ’ αυτό. Γνώρισε τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις του και τη μέθοδο στην οποία αυτές ωδηγούσαν. Άσκησε επίμονα τη σκέψη και την έκφρασή του. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από μια εκπληκτική σε διαύγεια κατάταξη της ύλης, τόσο στο γενικό τους σχέδιο όσο και στα επί μέρους σημεία, καθώς και από ιδιαίτερη κομψότητα ύφους. 

Αυτά, κι ακόμη οι διεισδυτικές αναλύσεις που πραγματοποιεί σε ωρισμένες διαστάσεις της πνευματικής ζωής και η έλλογη όσο και σθεναρή, όπου χρειάζεται, επιχειρηματολογία του έκανε ώρισμένους μεταγενέστερους μελετητές να τον κατατάξουν με τους σχολαστικούς, από πλευράς μεθόδου συγγραφείς, ενώ άλλοι τον κατατάσσουν στους μυστικούς. 

Το γεγονός είναι ότι ο Καβάσιλας γνώρισε τη μεγάλη διανοητική πρόκληση της εποχής του, τη δημιουργία συστημάτων, κράτησε ό,τι θετικό βρήκε σ’ αυτή, αλλά στο σύνολό της την απέρριψε. 

Αντιπαρέθεσε στα μεγάλα διανοητικά συστήματα του ΙΔ’ αιώνα μια βαθειά θεολογική σύνθεση. Η επισήμανση της αιτίας αυτής της εκλογής και του κεντρικού στοιχείου που τον ωδήγησε στη σύνθεσή του θα μας επιτρέψη να φθάσουμε, τελειώνοντας αυτή τη σύντομη εισαγωγή, στον πυρήνα της διδασκαλίας του, να πούμε το ουσιώδες.

Προηγουμένως όμως θα είναι χρήσιμο να δώσουμε συνοπτικά, σαν σε παρένθεση, το θεμελιώδη θεολογικό άξονα, στον οποίο στηρίζεται η διδασκαλία του. Γιατί, ενώ διατρέχει και υποβαστάζει απ’ αρχής έως τέλους τα έργα του, δεν διατυπώνεται κάπου συγκεκριμένα. 

Πρόκειται για μια συμπυκνωμένη παράθεση θέσεων -πέταγμα από κορυφή σε κορυφή- χωρίς τις απαραίτητες για την κατανόηση ενδιάμεσες αναλύσεις, που γίνεται εδώ αποκλειστικά για να διευκολύνη την ανάγνωση. Η τελευταία αυτή, γεμίζοντας το σχεδιάγραμμα, θα βοηθήση στην κατανόησή του.

Η κτίση, διδάσκει ο θεολόγος μας, είναι δημιουργία της θείας αγαθότητος, η οποία από τη φύση της εκχέεται και προσφέρεται. Δημιουργείται μέσα σε μια δικαιοσύνη που είναι, όπως ήδη αναφέραμε, η παγκόσμια τάξη και αρμονία γύρω από το πραγματικό εξώκτιστο Κέντρο και Θεμέλιο του σύμπαντος, το Θεό. 

Ο άνθρωπος, το υψηλότερο σημείο της δημιουργίας, συμπυκνώνει μεσ’ τη συνείδηση και την ελευθερία του τη μοίρα της. Πλασμένη κατ’ εικόνα του Χριστού η ανθρώπινη φύση έχει ωρισμένες ομοιότητες, υποδοχές θα λέγαμε, για να μπορέση να ενωθή με το Θεό Λόγο προς τον οποίο ο άνθρωπος τείνει. 

Η τάση αυτή αποτελεί συστατικό στοιχείο του εικονικού είναι του. Η παράβαση, δηλαδή η ελεύθερη αλλαγή πορείας ή στόχου, φέρνει ένα εκτροχιασμό και δημιουργεί αναπόφευκτα μέσα στην κτίση μια καταστροφή, μια αδικία. 

Η πλάση, συμβάν τραγικό που αλλάζει τα πάντα μέσα στην κτίση, δεν θίγει ωστόσο την προαιώνια βουλή του Θεού που είναι η εισαγωγή του Πρωτοτόκου εις την οικουμένην. Μετά την μακραίωνη παιδαγωγία, που καταλήγει στην πάναγνη ύπαρξη της Παρθένου κι όταν αυτή ελεύθερα Του προσφέρει την ανθρώπινη φύση, ο Λόγος σαρκώνεται. 

Έτσι πραγματοποιείται αυτό που για την πραγματοποίησή του δημιουργήθηκε η κτίση, κι εξουδετερώνεται η πτώση. Εξ άλλου ο Χριστός, χάρη στην ανθρώπινη σάρκα που προσέλαβε, κατατροπώνει με την αγία ζωή του το διάβολο, συντρίβει με το σταυρό του την αμαρτία και την έχθρα και διαλύει με την ανάστασή του τα δεσμά του θανάτου. 

Όλα αυτά γίνονται δίκαια γιατί ο Χριστός είναι πραγματικός άνθρωπος.

Έτσι η ανθρώπινη φύση ξαναβρίσκει τη θέση που της αρμόζει, δικαιώνεται. Αλλά η θέση αυτή δεν είναι πια μόνο μέσα στην κτίση, αλλά ταυτόχρονα και έξω από αυτή. 

Σπάζουν τα όρια του χώρου και του χρόνου, ανοίγουν οι ουρανοί, η κτίση ζη με την άκτιστη θεία ζωή, γίνεται Εκκλησία. Σ’ αυτό τον καινούργιο χώρο που αποτελεί το Σώμα του Χριστού ο κάθε άνθρωπος μπορεί να υποστασιασθεί και να ζήση μετέχοντας στα μυστήρια. Έτσι γεννιέται στην πραγματική ύπαρξη και ζη με την αληθινή ζωή, την πέρα από το θάνατο. 

Με την προσωπική του συνεργία εγκεντρίζει στο Χριστό το νου, τη βούληση και τις υπόλοιπες διαστάσεις και λειτουργίες της ύπαρξής του και είναι και ζη ως προσωπικό μέλος του Σώματος του Κυρίου. 

Όταν στους έσχατους καιρούς ο Κύριος εμφανισθή σε όλη του τη δόξα, θέτοντας τέρμα στην ιστορία, τα σώματα των αγίων θα σπεύσουν με ακράτητη ορμή να βρουν Αυτόν που είναι το πραγματικό κέντρο τους, συμπαρασύροντας στη μεταμόρφωση και όλη την κτίση. 

Οι άγιοι θα λάμψουν τότε ως θεοί περί τον Θεόν και ο Κύριος Ιησούς ως ο ωραίος κορυφαίος που θα σέρνη τον ωραίο χορό των αγίων.

Τα τελευταία αυτά δείχνουν ότι αν ο Καβάσιλας απέφυγε να δημιουργήση σύστημα είναι γιατί στόχος του δεν ήταν η περιγραφή η κατοχύρωση μιας αντικειμενικής αλήθειας. Γι’ αυτόν αλήθεια είναι ο προσωπικός Ιησούς. 

Η σκέψη του είναι ολοκληρωτικά αιχμαλωτισμένη από Αυτόν. 

Κοιτάζει όλα τα πράγματα, αλλά μέσα σ’ όλα και μέσα απ’ όλα ατενίζει Εκείνον. Και η επιθυμία του όλη είναι δοσμένη σ’ Αυτόν· και ο νους του Τον φέρει αδιάλειπτα μέσα του. 

Πραγματοποίησε ο ίδιος εκείνο για το οποίο, καθώς γράφει, δημιουργήθηκε ο άνθρωπος από την αρχή: «Λογισμόν ελάβομεν, ίνα τον Χριστόν γινώσκωμεν· επιθυμίαν, ίνα προς Εκείνον τρέχωμεν· μνήμην έσχομεν, ιν’ Εκείνον φέρωμεν, επεί και δημιουργουμένοις Αυτός αρχέτυπον ην».

Τα προβλήματα της εποχής του δεν ήταν παρά οι αφορμές και οι αφετηρίες. Πουθενά δεν κάνει λόγο γι’ αυτά, ούτε διάλογο με αντιπάλους.

Μίλησε για την εν Χριστώ ζωή, κήρυξε την πίστη, προσκάλεσε στα μυστήρια, λάτρεψε τον Κύριο και σ’ Αυτόν πρόσφερε το έργο του. Τα κείμενά του τα διατρέχει από την αρχή ως το τέλος μια ισχυρή πνοή ασίγαστης αγάπης, ένας αδήριτος μανικός όσο και νηφάλιος έρως. 

Η νηφάλια αυτή ερωτική μέθη είναι το ουσιώδες στο έργο του Καβάσιλα.

 

Ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας τιμάται στις 20 Ιουνίου.

Απόσπασμα από τα «Πρακτικά Θεολογικού συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην του σοφωτάτου και λογιωτάτου και τοις όλοις αγιωτάτου Οσίου πατρός ημών Νικολάου Καβάσιλα του και Χαμαετού». Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε προνοία του παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος β’, (17-20 Ιουνίου 1982). Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης 1984. 

Επιμέλεια: Στ.Κ.