Blog

Άγιος Ευστάθιος Θεσσαλονίκης: Ο Ιεράρχης και Άγιος

Ευστάθιος Θεσσαλονίκης: Ο Ιεράρχης και Άγιος

Εισαγωγικά

Του Μ. Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Βακάρου, δρος Θεολογίας

Το έτος 1988 ο Παναγιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Παντελεήμων ο Β΄ αφιέρωσε στον Ευστάθιο Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Κατά την διάρκεια αυτού του έτους μεταξύ άλλων εκδηλώσεων έγιναν και τα εξής προς τιμήν του Αγίου Ευσταθίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.

α) Οι ομιλίες το εσπέρας των πέντε Κυριακών της Μ. Τεσσαρακοστής στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου – πολιούχου Θεσσαλονίκης από Αγιορείτες Μοναχούς οι οποίες είχαν ως κεντρικό θέμα την προσωπικότητα και το έργο του Αγίου Ευσταθίου Θεσσαλονίκης. β) Με ενέργειες του Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ. Παντελεήμονος Β΄ επιτεύχθηκε ή επίσημη αναγνώριση του Ευσταθίου ως Αγίου της κατά Ανατολάς Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας υπό της Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου μέσω της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. γ) Η αγιογράφηση της σεπτής εικόνος του Ιεράρχου, «εις τον οποίον το γένος εχρεώστει ν’ ανεγείρη εικόνας» πραγματοποιήθηκε και το χρέος αποσβέσθηκε: δ) Ακολουθία για την μνήμη του, που ορίστηκε την 20ή Σεπτεμβρίου, «εποιήθη και εξετυπώθη» και αποδόθηκε στη λειτουργική χρήση. δ) Τέλος, το παρόν Θ΄ Θεολογικό Συνέδριο θα επισφραγίσει τις τιμές και τις εκδηλώσεις προς τον Άγιο της Εκκλησίας και σοφό Θεολόγο και επιστήμονα Ιεράρχη της Θεσσαλονίκης Ευστάθιο. Στη μελέτη μας αυτή θα παρακολουθήσουμε τον Ευστάθιο στην ποιμαντική του διακονία ως Ιεράρχη αφ’ ενός, και στις τιμές που του αποδόθηκαν ως Αγίου αφ’ ετέρου.

1. Η μόρφωση του Ευσταθίου

Τα πρώτα του γράμματα ο Ευστάθιος τα έμαθε στην σχολή η οποία λειτουργούσε στη μονή της Αγίας Ευφημίας. Για τον δάσκαλό του, παρά τις τιμωρίες που του επέβαλλε, θα γράψει: «Ο παιδεύσας με και διδάξας ιερός και μέγας εκείνος ανήρ, τα μεν επετίθει πληγάς ελλόγους, και αν άνευ ουκ αν είη της ορθής γενέσθαι τον εις ατραπόν παιδεύσεως εναγόμενον, τα δε που (ειρήσθω γάρ ταληθές) και θυμού υποβάλλοντος, έξω κανόνος (εξήν γάρ) θλίβων ερρύθμιζε». Αργότερα εφοίτησε «και εν τῇ περιθοήτες Πατριαρχική Σχολή» όπου μορφώθηκε θεολογικά και φιλολογικά

Στη μονή της Αγίας Ευφημίας εκάρη μοναχός, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την επιστολή του την οποία απευθύνει «τῷ Δισυπάτῳ και τῷ Φουρνητάρῃ» όπου γράφει: Προσφωνήσατε και τους καλούς μου ποτε συντρόφους, τους της ευεργέτιδός μου Αγίας Ευφημίας κληρικούς, οι και γινωσκέτωσαν ότι, ώσπερ ουκ εμαυτού, ούτω ουδέ αυτών επιλανθάνομαι».

Κατά το 1150 χειροτονείται από τον Πατριάρχη Νικόλαο Μουζάλων (1147 – 1150) διάκονος της Μεγάλης Εκκλησίας, δηλαδή της Αγίας Σοφίας και λόγω της μεγάλης μορφώσεώς του διορίστηκε «δημόσιος διδάσκαλος» στην Πατριαρχική Σχολή και έφερε τον τίτλο του «μαΐστρος των ρητόρων», καθηγητού δηλαδή της ρητορικής. 

Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε τιμήθηκε και με το εκκλησιαστικό αξίωμα του «επί των δεήσεων». 

Στην Πατριαρχική Σχολή δίδασκε με τόση επιτυχία ώστε «καί κλέος έσχεν ευρύ, τοις απάντων κείμενος στόμασιν» μας λέγει ο Ευθύμιος Μαλάκης Χαρακτηρίζοντας δε στη «Μονωδία» του το διδακτικό έργο του Ευσταθίου γράφει: «Οις μεν εχορήγει γραμματικήν και μέτρα και ποίησιν, τοσαύτην έχων τούτων την επιστήμην, ως μηδέν των αρξαμένων σφων ευρέσεις απολείπεσθαι οις δε την γλώτταν ηκόνει, ρητορικής εξηγούμενος και άλλους άλλοις ενήσκει και παιδεύμασι και μαθήμασι…». 

Όλοι οι νέοι που αγαπούσαν τα γράμματα, γράφει ακόμη ο Μαλάκης ήσαν γύρω του και η αίθουσα στην οποία δίδασκε ο Ευστάθιος, ήταν ένα άλλο Μουσείο, μία άλλη Στοά και Περίπατος. 

Στον Μιχαήλ Χωνιάτη η εικόνα των μαθητών που πηγαίνουν και έρχονται για να ακούσουν τον Ευστάθιο θα δώσει την ευκαιρία να θυμηθεί την ομηρική εικόνα των μελισσών που βγαίνουν μέσα από το κοίλωμα του βράχου και να γράψει στην «Μονωδία» του: «Ως γάρ πέτρας εκ γλαφυρής έθνη μελισσών έξεισιν, ούτω και τῷ Ευσταθίου μελισσώνι προσιπταντο και αφίπταντο βοτρυδόν οσημέραι φιλολόγων σμήνη μυρία και ει τινες άλλως αρετής τι μετεποιούντο και του ρυθμίσοντος προσεδέοντο». 

Και αυτό γιατί ο Ευστάθιος ήταν «νόμος έμψυχος αρετής και μεγίστη προς αρετήν παράκλησις», όχι μόνον όταν μιλούσε, αλλά και μόνον όταν τον έβλεπες. 

«Μέλιτος γαρ απέσταζον αι των ομιλιών Ευσταθίου χάριτες», θα σημειώσει σε άλλο σημείο της «Μονωδίας» του ο Μιχαήλ. Χωνιάτης, «ως ατεχνώς απορρωγές τινες νέκταρος, όθεν και εις άκρον ψυχής μυελόν τοις ακροαταίς εισδυόμενα τα διδάγματα και άντικρυς εγκαιόμενα, διετηρούντο ανέκπλυτα λήθης ρεύματι».

Εκτός από την διδασκαλία της ρητορικής τέχνης, ο Ευστάθιος δίδασκε ακόμη γραμματική και φιλοσοφία, ερμηνεία κειμένων, ποιητική, μετρική, ετυμολογία και μυθολογία. Στις παραδόσεις του ιδιαίτερα τον απασχόλησε η ερμηνεία των ομηρικών επών, του Πινδάρου, του Αριστοφάνη κ.α. 

Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορία του Μανουήλ Μοσχοπούλου, ο Ευστάθιος από την ερμηνεία των ποιητών προχωρούσε στην ερμηνεία των λογογράφων και κατέληγε στην ερμηνεία των ρητόρων. 

Η διδασκαλία του δεν ήταν δύσκολη και κουραστική, επειδή η πολυμάθεια που τον διέκρινε έδινε στον λόγο του ενάργεια και κίνηση. Ήταν εξ άλλου γεμάτη από ευφυολογήματα ώστε ο ακροατής του να περνάει ευχάριστα την ημέρα του κοντά του. 

Πολλά από τα ευφυολογήματα αυτά είχαν καταντήσει μάλιστα παροιμιώδη και τα «ακούγαμε», γράφει ο Μιχαήλ Χωνιάτης, «στους δρόμους της Κωνσταντινουπόλεως».

* Α. Κοραή. Ηλιοδώρου Αιθιοπικών, μέρος Α΄, μη- μθ’
Συνεχίζεται

Τιμάται στις 20 Σεπτεμβρίου

Από το βιβλίο της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, «Άγιος Ευστάθιος, Πρακτικά Θεολογικού συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην του εν Αγίοις Πατρός ημών Ευσταθίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (7-9 Νοεμβρίου 1988), Θεσσαλονίκη.

Επιμέλεια: Στ.Κ.