Blog

Άγιος Δημήτριος, Η τιμή του στη Ρωσία προσέλαβε εθνική σημασία

Γράφει ο αείμνηστος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης Αντώνιος Παπαδόπουλος:

Το όνομα του αγίου Δημητρίου συνδέεται στενότατα με το ρωσικό λαό κυρίως μετά τον ενδέκατο αιώνα. Στην προμογγολική περίοδο της Ρωσικής Ιστορίας ο Ιεροσλάβος, πρίγκηπας του Κιέβου (1054-1078), επέβαλε το όνομα Δημήτριος στα μέλη της δυναστείας του.

Ο ίδιος ο πρίγκηπας έκτισε το αρχαιότερο μοναστήρι στο όνομα του αγίου Δημητρίου το 1054. Ακόμη υπάρχουν σφραγίδες του Ιεροσλάβου με ελληνικές επιγραφές πάνω από τη μορφή του αγίου Δημητρίου. 

Νέα περίοδος περαιτέρω εδραιώσεως της τιμής του αγίου Δημητρίου εγκαινιάζεται από τον 05Vsevolod Γ’. Αυτός όταν ήταν ακόμη παιδί είχε επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη. Αν επισκέφτηκε και τη Θεσσαλονίκη δεν το γνωρίζουμε. 

Ως πρίγκηπας (1176-1212) ανήγειρε καθεδρικό ναό στο όνομα του αγίου Δημητρίου, στην πόλη Βλαδιμήρ. Σύμφωνα με τη γνώμη Ρώσων χρονογράφων, κατά την περίοδο της βασιλείας του Λέοντος ΣΤ΄ το 907, ο Ρώσος πρίγκιπας Ολέγ επιτέθηκε κατά της Κωνσταντινουπόλεως, ισχυριζόμενος ότι είχε συνεργό τον άγιο Δημήτριο. Η παρατήρηση ότι ο θρύλος αυτός πρέπει να είναι μεταγενέστερος και να προέρχεται από την κιεβική περίοδο της Ρωσίας, με βρίσκει σύμφωνο.

Η τιμή του αγίου Δημητρίου στη μεσαιωνική Ρωσία, ενισχύεται από πολλά αγιολογικά έργα. Αλλά απ’ αυτά έχουν μεταφραστεί από ελληνικά και άλλα είναι πρωτότυπα. Ο άγιος Δημήτριος γίνεται ο πιο δημοφιλής άγιος του Κιέβου κατά την εποχή του Βόριδος και του Γκλέμπ, παιδιά του αγίου Βλαδιμήρου.

Το 1015 οι δύο αυτοί πρίγκηπες μαρτύρησαν για την πατρίδα τους.

Ο χρονογράφος παραλληλίζει τους δύο πρίγκιπες με τον άγιο Δημήτριο. Η πόλη Vyshgorod κοντά στο Κίεβο, όπου τάφηκαν ο Βόρις και Γκλέμπ, ονομάζεται από τους χρονογράφους «Μία δεύτερη Θεσσαλονίκη».

Στη Ρωσία, κατά τα δύσκολα χρόνια των ταταρικών επιδρομών και εισβολών, η τιμή του αγίου Δημητρίου προσλαμβάνει εθνική σημασία. Ο άγιος Δημήτριος είναι ο προστάτης άγιος των Ρώσων όπως φαίνεται από τα τραγούδια και τα κείμενα. Ο καθηγητής D. Obolensky αναφέρεται στα λαογραφικά στοιχεία για να υπογραμμίσει την ευρεία διάδοση που είχε η τιμή του αγίου Δημητρίου στη Ρωσία. 

Επίσης αναφέρεται και στο σλαβικό εκείνο κείμενο, σύμφωνα με το οποίο δύο κορίτσια είχαν αιχμαλωτισθεί από κάποιο ειδωλολάτρη στρατηγό και τα οποία υποχρεώθηκαν να κεντήσουν, παρά τη θέλησή τους, τη μορφή του αγίου Δημητρίου. Με την επέμβαση όμως του Αγίου τα κορίτσια ελευθερώθηκαν και βρέθηκαν θαυματουργικώς στη Θεσσαλονίκη.

Τέτοιο κείμενο δεν υπάρχει στην ελληνική. 

Χρονολογείται από το δέκατο έκτο αιώνα. Στη μελέτη μας «Ο Άγιος Δημήτριος εις την Ελληνικήν και Βουλγαρικήν παράδοσιν», είχαμε άναφερθεί στο θρύλο αυτό και εκθέσαμε την άποψη εκείνη που θέλει η παράδοση αυτή να απηχεί νίκες του πρίγκηπα Δημητρίου Ιβάνοβιτς Δόνσκιι, δηλ. τη μάχη μεταξύ Ρώσων και Τατάρων υπό τον Χαν Μάμαν, που διεξήχθηκε την 8η Σεπτεμβρίου 1350 στον παραπόταμο του Δον Νεπριάβντι. 

Τότε, στην παραπάνω εργασία μας, είχαμε παρατηρήσει ότι, επειδή γίνεται λόγος στο θρύλο για τη Θεσσαλονίκη, δε θα ήταν δυνατόν να αναφερόταν στις μάχες και στις νίκες των Ρώσων κατά των Τατάρων. Ύστερα όμως απ’ όσα είπαμε για τη «δεύτερη Θεσσαλονίκη» που οι Ρώσοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν, ο θρύλος δεν αποκλείεται πράγματι ν’ απηχεί τις παραδόσεις που επεσήμανε ο καθηγητής D. Obolensky.

Είναι χαρακτηριστικό ότι την ίδια ευρεία διάδοση λαμβάνει η τιμή του αγίου Δημητρίου και στη Σερβία, όπου κατά τους χρόνους της δυναστείας των Δουσάν η βασιλική εξουσία παρουσιάζεται ισχυρή και σε ψηλό επίπεδο. 

Παρατηρείται η ίδια άμιλλα με τη βυζαντινή αυτοκρατορία, όπως έκαναν οι Βούλγαροι. Η τιμή του αγίου Δημητρίου εξυψώνεται ακόμη περισσότερο και πλουτίζεται με νέα στοιχεία. Αντιγράφονται Βίοι και Λόγοι του αγίου Δημητρίου, άλλοτε ακριβείς και άλλοτε με παραλλαγές που εξυπηρετούν σκοπιμότητες.

Κατακλείοντας τη μεγάλη αυτή περίοδο, από τον έκτο ως το δέκατο πέμπτο αιώνα, επισημαίνουμε την ευρεία διάδοση που προσέλαβε η τιμή του αγίου Δημητρίου στη Βουλγαρία, τη Ρωσία, τη Σερβία, ακόμη και στη Ρουμανία. Η διάδοση της τιμής του αγίου Δημητρίου στις χώρες αυτές συνδέεται με την μεγάλη επίδραση του ελληνισμού στις χώρες αυτές, τόσο πολύ ώστε πόλη στη Ρωσία να ονομάζεται «δεύτερη Θεσσαλονίκη». 

Τα βασικότερα κέντρα της τιμής του αγίου Δημητρίου, εκτός της Θεσσαλονίκης, είναι το Σίρμιο, η Αχρίδα, το Βλαδιμήρ, και το Τύρνοβο.

Απόσπασμα από το κείμενο που έγραψε ο Αντώνιος Παπαδόπουλος, καθηγητής Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης, για το «Αγιολόγιον της Θεσσαλονίκης», τόμος α’, του Κέντρου Αγιολογικών Μελετών της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Έκδοση Ιερά Μονή Αγίας Θεοδώρας.

Επιμέλεια: Στ.Κ.