Blog

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, Ένας συντηρητικός θεολόγος ή ένας θεολόγος που εισήγαγε καινούρια δόγματα και νέες αντιλήψεις στην Εκκλησία;

Γράφει ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεος

 

1. Ο άγιος Γρηγόριος και η Αποκαλυπτική παράδοση της Εκκλησίας

Υπήρξαν δύο διαφορετικές τοποθετήσεις έναντι του αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά. Η μία, ότι είναι ένας συντηρητικός θεολόγος, ο οποίος στηρίζεται σε παλαιές ερμηνείες της πνευματικής ζωής, υποστηρίζοντας τους αγραμμάτους ησυχαστές πατέρες, και η άλλη, ότι είναι ένας θεολόγος που εισήγαγε καινούρια δόγματα και νέες αντιλήψεις στην Εκκλησία.

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ο άγιος Γρηγόριος είναι ο κατ’ εξοχήν παραδοσιακός θεολόγος, φορεύς της ορθοδόξου παραδόσεως. Άλλο είναι η συντήρηση και άλλο η παράδοση. Η πρώτη συντηρεί μερικά σχήματα του παρελθόντος, ενώ η δεύτερη παρουσιάζει την Αποκάλυψη  μέσα από τα σχήματα τού παρόντος. 

Γι’ αυτό η Παράδοση είναι δυναμική. Αυτό το βλέπουμε καθαρά σε όλο το έργο τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά.

Ο Γρηγόριος Ακίνδυνος χαρακτηρίζει τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά «καινόν θεολόγον», την δε διδασκαλία του «νέαν θεολογίαν». Ο Ιωάννης Κυπαρισσιώτης, πολέμιος του αγίου Γρηγορίου, τον θεωρεί «αλλόκοτον περί την θρησκείαν» και «απερίσκεπτον». Αντίθετα με αυτούς, ο άγιος Γρηγόριος θεωρεί ότι δεν συνθέτει νέα διδασκαλία, αλλά ακολουθεί πιστώς την πατερική παράδοση και «δια των πατερικών φωνών υπερυψοί τον των Πατέρων Θεόν».

Ο άγιος Φιλόθεος Κόκκινος λέγει ότι οι Ζηλωτές της Θεσσαλονίκης δεν τον δέχθηκαν ως Μητροπολίτη, ισχυριζόμενοι ότι ο άγιος καινοτόμησε για τα θεία δόγματα. «Προσήν δε τισι και η θρυληθείσα παρά τών δυσσεβών καινοτομία τών θείων δογμάτων και η πονηρά περί αυτής υποψία».

Όμως, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς δεν εισάγει νέα θεολογία, αλλά ερμηνεύει και αναλύει διεξοδικά την πατερική παράδοση και θεολογία της Εκκλησίας μέσα από την δική του εμπειρία. Ο άγιος δεν αρκείται μόνον στην παράθεση πατερικών χωρίων, όπως έκαναν οι αντίπαλοί του, αλλά τα ερμηνεύει μέσα στα αυθεντικά ορθόδοξα πλαίσια και με τις απαραίτητες ορθόδοξες προϋποθέσεις. Γι’ αυτό και είναι μέγας Πατήρ και διδάσκαλος τής Εκκλησίας.

Αυτό σημαίνει ότι όσοι έφθασαν στον φωτισμό του νου και την θέα της δόξης του Θεού στην ανθρώπινη φύση τού Λόγου, έχουν την ίδια θεολογία. Είναι αδύνατον να φθάση κανείς στην θέωση και να έχη διαφορετική διδασκαλία για τον Χριστό. Ο Άρειος, επειδή έφθασε στο σημείο να υποστηρίζη το κτιστό του Λόγου, φανερώνει ότι δεν βρισκόταν μέσα στα εκκλησιαστικά και πατερικά πλαίσια.

Οι θεούμενοι έχουν την ίδια εμπειρία, γνωρίζουν ότι ο Λόγος είναι «Φως εκ Φωτός, Θεός αληθινός εκ Θεού αληθινού», αλλά μπορεί να διαφέρουν στην ορολογία προ τής συγκλήσεως τών Οικουμενικών Συνόδων. Όταν όμως οι θεούμενοι συναντώνται σε Οικουμενική Σύνοδο, τότε, έχοντας την ίδια εμπειρία, ταυτίζονται και στην ορολογία, δηλαδή τότε «εύκολα συμφωνούν για την ομοιομορφία τής δογματικής διατυπώσεως της ταυτόσημης εμπειρίας των».

Οι άγιοι, όταν μετέχουν της Πεντηκοστής και δέχωνται την Αποκάλυψη τού Θεού, βιώνουν τα άκτιστα ρήματα και νοήματα, τα οποία στην συνέχεια πρέπει να μεταφέρουν με κτιστά ρήματα και νοήματα. Η Πεντηκοστή δεν βελτιώνεται ούτε ως αποκάλυψη ούτε ως κατανόηση. Δεν έχουμε, δηλαδή, με την πάροδο τού χρόνου καλύτερη κατανόηση της Αποκαλύψεως, ούτε χορηγείται κατά διάφορα χρονικά διαστήματα στην Εκκλησία, αφού δόθηκε «εφ άπαξ τοις αγίοις». 

Με τους όρους όμως οι άγιοι Πατέρες κατοχυρώνουν την ζωντανή παράδοση, η οποία υπερβαίνει τα νοήματα και ρήματα, με την γλώσσα της εποχής τους. Και αυτό το κάνουν όταν μία αίρεση οδηγή τους πιστούς μακρυά από την εμπειρία της Αποκαλύψεως, που συνιστά πνευματικό θάνατο. (π. Ιωάννης Ρωμανίδης)

Έτσι, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, φορεύς αυτής της ιδίας Αποκαλύψεως, συγγενής κατά πνεύμα των Πατέρων της Εκκλησίας, των τριών Ιεραρχών και των τριών θεολόγων, ανέλυσε και παρουσίασε την ίδια θεολογία των αγίων Πατέρων, αντικρούοντας την αίρεση των αντιησυχαστών, οι οποίοι στηρίζονταν στην φιλοσοφία και τον στοχασμό.

Επί πλέον ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς όχι μόνον ανέλυσε περισσότερο την πατερική διδασκαλία, αλλά παρουσίασε και τις θεολογικές προϋποθέσεις της ορθόδοξης θεολογίας και της θεολογίας των Οικουμενικών Συνόδων, τις οποίες, βεβαίως, συναντούμε σε όλη την πατερική παράδοση. Η βασική προϋπόθεση του ορθοδόξως θεολογείν είναι ο ησυχασμός.

Επομένως, η θεολογία τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά δεν μπορεί να χαρακτηρισθή παλαμική θεολογία, ακριβώς γιατί είναι θεολογία της Εκκλησίας. Συνήθως, η διδασκαλία κάποιου αιρετικού λαμβάνει το όνομά του, ακριβώς γιατί διαφοροποιείται από την διδασκαλία τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. Γι αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να μιλούμε για θεολογία τών Καππαδοκών Πατέρων ή για την αλεξανδρινή θεολογία σαν να πρόκειται για μια διαφορετική θεολογία τής Εκκλησίας.

Φυσικά, είναι δυνατό και επιτρεπτό, ως ένα βαθμό, να μιλούμε για Καππαδόκες Πατέρες, όταν εννοούμε τον τόπο της κοινής καταγωγής και όταν ακόμη θέλουμε να δείξουμε την προσφορά τους στην διαμόρφωση των όρων, όχι όμως ότι δημιούργησαν μια δική τους θεολογία.

 

Απόσπασμα από το άρθρο του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου «Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: Ο τέταρτος Ιεράρχης και ο τέταρτος Θεολόγος» το οποίο δημοσίευεται στο περιοδικό «Εκκλησιαστική Παρέμβαση», τεύχος 308 – Μάρτιος 2022. https://www.parembasis.gr

Επιμέλεια: Στ.Κ.