Blog

Αγία Ματρώνα Θεσσαλονίκης, πολιούχος Βαρκελώνης, Η αιφνίδια επιστροφή της στην γενέτειρα πόλη

Σχεδόν, ξαφνικά, η Αγία Ματρώνα της Θεσσαλονίκης, πολιούχος Βαρκελώνης(!), απέκτησε μια ξεχωριστή αίγλη ανάμεσα στους Αγίους της Θεσσαλονίκης και τον αγιολογικό της κόσμο.

Αίφνης, φανερώθηκε μπροστά μας μέσα σε ένα πρωτόγνωρο μεγαλείο που μόνον ο Άγιος Δημήτριος και οι Ιεραπόστολοι φωτιστές των Σλάβων Άγιοι Μεθόδιος και Κύριλλος από τους Αγίους της Θεσσαλονίκης αξιώθηκαν. Και, βεβαίως, και ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς που γιορτάσαμε ξανά την Β’ Κυριακή των Νηστειών, για τα Θεολογικά του «επιτεύγματα».

Η αιφνίδια αυτή «επιστροφή» της Αγίας στην γενέτειρά της και στον τόπο του μαρτυρίου της, όπως και η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος γύρω από τον βίο, αλλά και την θαυμαστή πολιτεία της ως ξενιτεμένης Θεσσαλονικιάς αρχόντισσας Αγίας στην Βαρκελώνη, επετεύχθη μετά την πραγματοποίηση του διεθνούς συμποσίου «Η Θεσσαλονίκη των Μαρτύρων και η αγία Ματρώνα (Santa Madrona)». Το συμπόσιο πραγματοποίησε το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών και το Κέντρο Αγίου Δημητρίου και Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Πρόσφατα μάλιστα παρουσιάστηκε και η έκδοση των πρακτικών της ενδιαφέρουσας αυτής επιστημονικής συνάντησης.

Είναι γνωστό πως ο πολιούχος της πόλης Άγιος Δημήτριος κατέκτησε με την γενναιότητά του και την αρετή του τους επιδρομείς και πολιορκητές της Θεσσαλονίκης Βούλγαρους και Σλάβους και αργότερα και τους Ρώσους, σε κάποια άλλη περίπτωση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η προσπάθεια οικειοποίησης του Θεσσαλονικιού Μάρτυρα, μια ακόμη απόδειξη πως οι πρώην επιδρομείς αλώθηκαν και ηττήθηκαν όχι μόνον κατά κράτος, αλλά και κατά… βάθος, πολύ βαθιά μέσα τους, δηλαδή εσωτερικά, καρδιακά, ψυχικά. Οπότε το αλώθηκαν θα μπορούσαμε να το μεταγράψουμε σε αλλοιώθηκαν καλώς, δηλαδή υπέστησαν την καλή αλλοίωση δεχόμενοι που έφερε και τον εκχριστιανισμό τους. Ή και το αντίθετο. Ο εκχριστιανισμός τους έφερε και  την καλή αλλοίωσή τους.

Και ακόμη πιο ενδιαφέρον αποτελεί πως και η Θεσσαλονίκη, η γενέτειρα του πολιούχου Αγίου της, έλαβε χαρακτηριστικά Αγίων Τόπων, έστω Αγίου Τόπου, αφού οι Ρώσοι δημιούργησαν την δική τους Θεσσαλονίκη στα χώματά τους. Μια ιεροπρεπή ουτοπία κατά κάποιον τρόπο μέσα στην οποία μπορούσαν να γεύονται εξ αντανακλάσεως και τηρουμένων των αναλογιών την χάρη του Αγίου μας.

Αλλά μήπως και η Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη δεν επιχείρησε κι’ αυτή να περιβληθεί κάτι από την χάρη του προστάτη της Θεσσαλονίκης για την δική της προστασία;

Σίγουρα, όμως, οι Βούλγαροι, οι Σλάβοι και οι ίδιοι οι Ρώσοι πέραν από τις στρατιωτικές δυνατότητες του φιλόπολη Αγίου της Θεσσαλονίκης, πρέπει να δέχτηκαν και τις ειρηνικές φιλοφρονήσεις του, και έτσι μαζί με τα όπλα κατέθεσαν και προσέφεραν και τις ζωές τους, την ύπαρξή τους ολόκληρη σ’ αυτόν και ότι αντιπροσώπευε. Την φλογερή πίστη του στον Χριστό.

Κάτι που προσιδιάζει σε μια εκδήλωση ενός ιδιότυπου πνευματικού «ιμπεριαλισμού» από τον θεσσαλονικιό ρωμαίο αξιωματούχο ο οποίος φαίνεται πως εφάρμοσε το εκπολιτιστικό έργο του συμπατριώτη του Μακεδόνα, Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και προπαντός το αποστολικό έργο του Θείου Παύλου του ιδρυτή της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης -μάρτυρας και αυτός. Ανίκητοι τροπαιοφόροι μάρτυρες!

Δεν μπορούμε, όμως, εδώ να μην μνημονεύσουμε περαιτέρω και τους Θεσσαλονικείς Ιεραποστόλους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο, δύο ακόμη διακεκριμένους ομογενείς Αγίους που ουσιαστικά πραγματοποίησαν μία ιεραποστολική «εκστρατεία»!

Και αυτή η θυσιαστική και ποικιλοτρόπως μαρτυρική και ειρηνική τους εκστρατεία απέφερε και ένα ευρύ εκπολιτιστικό έργο που ουσιαστικά ενοποίησε πνευματικά τους λαούς της Ευρώπης. Μια ιεραποστολική εκστρατεία αγάπης η οποία είχε ως αποτέλεσμα μια ειρηνική, πολιτισμική επανάσταση στην καρδιά της Γηραιάς Ηπείρου που μεταδόθηκε σε όλο τον σλαβικό κόσμο.

Ας έλθουμε, όμως, στην ξενιτεμένη ή ακόμη και πρόσφυγα Αγία Ματρώνα της Θεσσαλονίκης της οποίας κι αυτής η φήμη, η ευλογία και οι δωρεές δεν έμειναν μέσα στα στενά τείχη της Θεσσαλονίκης. Την χαμηλοτάβανη Θεσσαλονίκη, όπως χαρακτηρίζεται, κακώς, τα τελευταία χρόνια! Εξάλλου είναι γνωστό, πως συγκρινόμενη με την πάντα βασιλεύουσα Κωνσταντίνου Πόλη την αποκάλεσαν «Πρώτη μετά την Πρώτη»!

Αλλά και σήμερα οι Άγιοι της συνεχίζουν να εξυψώνουν την Δημητρίου πόλη και να της δίνουν μια απαράμιλλη αίγλη και μάλιστα χωρίς κανένα καταπιεστικό ταβάνι. Αρκεί, βεβαίως, να υπάρχει ενδιαφέρον για την ψηλάφηση και την επικοινωνία με το όλο πνευματικό της σώμα και την ζωή της, όπως διαμορφώθηκαν μέσα στο πέρασμα των αιώνων.

Ο βίος της Αγίας Ματρώνας, πάντως, προδιαγράφεται από τα τείχη της Θεσσαλονίκης -μέσα και έξω από αυτά. Στην τότε, πραγματικά, περίκλειστη από τα τείχη της πόλη για την ασφάλεια της.

Η Αγία Ματρώνα, λοιπόν, μαρτύρησε εντός των τειχών της, το σκήνωμά της πετάχτηκε έξω από αυτά, όπου και θάφτηκε. (Πριν επιστρέψουμε στα τείχη της πόλης να θυμηθούμε και τον Κωνσταντίνο Καβάφη ο οποίος γράφει: «Τους τρέμουνε τους μάρτυράς μας οι ψευτοθεοί»*)!

Από τα τείχη, λοιπόν, της Θεσσαλονίκης έπεσε και βρήκε οδυνηρό θάνατο και η γυναίκα του στρατοπεδάρχη της Θεσσαλονίκης η οποία έδωσε την διαταγή να βασανιστεί η Ματρώνα για τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις. Η Αγία ήταν η έμπιστη υπηρέτρια και ψυχοκόρη της.

Η Αγία επέστρεψε θριαμβευτικά εντός των τειχών της πόλης μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων, της ανεξιθρησκίας του Μεγάλου Κωνσταντίνου και μάλιστα σε ναό αφιερωμένο σ’ αυτήν, όπου τοποθετήθηκαν «εν αγάπη κι εν τιμή»* τα άγιά της λείψανα.

Αλλά η σχέση της Αγίας με τα τείχη και τα κάστρα δεν τελειώνει εδώ, αφού η τελευταία μεγάλη έκπληξη γύρω από την λαμπρή της προσωπικότητα και την επιστροφή της πλάι, μας αποδεικνύει την παλαιότερη αίγλη που είχε ανάμεσα στους συμπολίτες της Θεσσαλονικείς.

Η αποκάλυψη, όμως, αυτή που θα δούμε πιο κάτω μας βάζει σε απορίες γιατί η Αγία Ματρώνα «εγκατέλειψε» την Θεσσαλονίκη, αφού η πόλη φαίνεται πως την τιμούσε ιδιαίτερα.

Αλλά ας μη βιαζόμαστε…

Αν αναφερθούμε και σε άλλους βίους της Μάρτυρος Ματρώνας μπορούμε μετά την άγρια κακοποίησή της να την συναντήσουμε θεραπευμένη, ακέραιη, ελεύθερη και προπαντός φωτεινή, λαμπρή και όρθια να ψέλνει και να υμνεί τον Θεό.

Εξάλλου η ίδια τους είχε ξεκαθαρίσει πως: «έχουν εξουσία στο σώμα της και όχι στην ψυχή της που ανήκει στον Θεό».

Παρ’ όλα αυτά, όμως, εκείνο που συγκινεί περισσότερο είναι η ερώτηση που απηύθυνε στην κυρία της κατά την διάρκεια του βασανισμούς της, λέγοντάς της: «γιατί με βασανίζεις»;

Σε κάποιους μπορεί να φαίνεται μίζερο για κάποιον μάρτυρα να λέει αυτά τα λόγια στους βασανιστές του. Αλλά αυτό δεν μας θυμίζει τα λόγια του Χριστού: «ει κακώς ελάλησα, μαρτύρησον περί του κακού, ει δε καλώς, τι με δέρεις»;

Ένα «αιώνιο παράπονο», από όλους όσους πράττουν το καλό, και όχι μόνον βρίσκουν τον μπελά τους, αλλά και υποφέρουν και μαρτυρούν για την αλήθεια που ομολογούν.

Και από «αιώνιο παράπονο» στην απορία. Αιώνων και αυτή. Γιατί η Αγία Ματρώνα «εγκατέλειψε» την Θεσσαλονίκη για την Βαρκελώνη, όπου διάλεξε να αποβιβαστεί μετά τον απόπλου της από την πόλη της κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας; Ακόμη κι αν ήταν απαγωγή. Αλλά απάγονται οι Άγιοι αν δεν παραδοθούν οι ίδιοι για δικούς τους λόγους στους… απαγωγείς;

Η απορία αυτή γίνεται ακόμη πιο δυσεξήγητη μετά την ανεύρεση και την αποκάλυψη των φωτογραφιών του εντυπωσιακού καστρομονάστηρου της Αγίας Ματρώνας από τον κ. Γιάννη Επαμεινώνδα και την ταυτοποίησή του από την μεγάλη κυρία των βυζαντινών αρχαιοτήτων της πόλης αρχαιολόγο, κυρία Ευτέρπη Μαρκή.

«Μα αυτή είναι η Αγία Ματρώνα! Τι ανακάλυψη κάνατε…»! ήταν τα λόγιά της όταν είδε τις φωτογραφίες που της έδειξε ο αρχιτέκτονας και ιστορικός ερευνητής κ. Γ. Επαμεινώνδας.

Δεν ξέρω αν η ανακάλυψη αυτή έγινε ευρέως γνωστή στην Θεσσαλονίκη και ιδιαίτερα αν έτυχε της αποδοχής που έπρεπε από τους πλέον αρμόδιους: τους πνευματικούς της ανθρώπους, τις αρχές και εξουσίες της πόλης και της χώρας!

Κάτι τέτοιο, ίσως να είναι πολύ ανώτερο από την νίκη μιας αθλητικής ομάδας στο εξωτερικό, ένα μετάλλιο κάποιου αθλητή μας σε διεθνείς αγώνες! Για όλα αυτά οι πολιτικοί άρχοντες και φορείς σπεύδουν να πανηγυρίσουν και να συγχαρούν τις ομάδες και τους αθλητές και καλά κάνουν!

Αλλά και οι πολιτισμικές και πνευματικές επιτυχίες πρέπει να πανηγυρίζονται και να τιμούνται ανάλογα!

Οι φωτογραφίες είναι πέρα για πέρα αποκαλυπτικές και μοιάζει σαν να μας παραχωρούν το δικαίωμα, σχεδόν, να ψηλαφήσουμε ένα χαμένο κομμάτι της Θεσσαλονίκης, της ιστορίας και του ευρύτερου πολιτισμού της και να ανασυνθέσουμε το βαρύτιμο από κάθε άποψη ψηφιδωτό της.

Άλλωστε για τους Θεσσαλονικείς ο πολιτισμικός αυτός άθλος και νίκη, αυτής της αιφνίδιας ανακάλυψης και εμφάνισης του ιστορικού καστρομονάστηρου της Αγίας Ματρώνας, μοιάζει και σαν μια αντίστοιχη αιφνίδια επιστροφή της ξενιτεμένης Αγίας στην πόλη της, στην γενέτειρά της, στον μοναδικό αυτό οίκο της.

Η διαπρεπής αυτή ομογενής Αγία μας, η οποία καταξιώθηκε και στην Βαρκελώνη, προσφέροντας σε «ξένους» ανθρώπους την χάρη και τις ευλογίες, μοιάζει, πλέον, σαν να επέστρεψε ξανά κοντά μας και ανάμεσά μας. Ή και κοντά και ανάμεσά μας, όπως αντίστοιχα βρίσκεται και πλάι και ανάμεσα στους κατοίκους της Βαρκελώνης οι οποίοι την ανέδειξαν προστάτρια και πολιούχο τους. Τα κάστρα, τα τείχη ή ακόμη και οποιαδήποτε ταβάνια, υπαρκτά ή φανταστικά, δεν περιορίζουν το πνευματικό της σώμα να βρίσκεται, όπου θέλει η ίδια και όπου την καλούν!

Σήμερα γιορτάζει και της αξίζει να τιμάται, πλέον, επάξια, όπως την τιμούσαν παλαιότερα οι Θεσσαλονικείς. Αυτό, προφανώς, φανερώνει η αφιέρωση μίας τόσο μεγάλης μονής.

Η μαρτυριούπολη Θεσσαλονίκη με κορυφαίο Μάρτυρά της τον Μυροβλύτη Δημήτριο (εξ ου και Δημητριούπολη, όπως ονομάστηκε η πόλη του) δοξάζεται διά της γενναιότητας των μαρτύρων της απέναντι στις απειλές των βάναυσων και απάνθρωπων βασανιστηρίων και στην απειλή της θανάτωσής. Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν φοβήθηκαν!

Ή για να παραφράσουμε τον Ανδρέα Εμπειρίκο:
Έκαναν οίστρο της ζωής την διά του Χριστού νίκη του θανάτου!

Σήμερα, λοιπόν, που τιμάται η Αγία Ματρώνα μπορούμε να πανηγυρίσουμε μαζί της και την επιστροφή της στην πόλη! Και ας μην έφυγε ποτέ!

Όσο για το ιστορικό καστρομονάστηρό της το οποίο γκρεμίστηκε περί τα τέλη του 19ου αιώνα, δηλαδή στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, τώρα θα πρέπει να το φτιάξουμε μέσα μας με υλικά και στοιχεία από τον γενναίο της βίο, αλλά και την μεγάλη της καρδιά να συμπαρίσταται στους ανθρώπους στις ποικίλες δοκιμασίες τους. (Φαντάζομαι πως θα πρέπει κάτι να δημιουργήσουν και στον χώρο όπου υψωνόταν το αρχοντικό της, το καστρομονάστηρό της, για να μας θυμίζει τόσο την ίδια όσο και αυτό το συμπλήρωμα της πνευματικής και ευρύτερης ιστορίας της πόλης).

Καλωσόρισε, λοιπόν, ανάμεσά μας!

Να έχουμε την ευχή της!

* Κωνσταντίνος Καβάφης, «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας»

Άλλες πληροφορίες για την Αγία Ματρώνα εδώ: https://agiatheodora.gr/agia-matrona-thessalonikis-poliouchos-varkelonis/

Κείμενο Στέλιος Κούκος